Meer dan 70% van de mensen heeft wel eens iets traumatisch ervaren, maar als je hier een maand later nog last van hebt en het je leven op verschillende vlakken negatief beïnvloedt, heb je mogelijk PTSS.

Zo heeft 6% van de mensen PTSS op een gegeven moment in hun leven. Bij 1 op de 3 mensen die een ernstige traumatische ervaring meemaken, zal er zich PTSS ontwikkelen.

Aan de hand van een aantal tekenen en symptomen kun je een idee krijgen of je PTSS hebt. Er zijn een aantal criteria voor de diagnose PTSS.

Symptomen van PTSS kunnen aanzienlijke problemen veroorzaken in zowel je sociale als professionele leven en kan het uitvoeren dan de dagelijkse taken belemmeren.

Alleen een medisch professional kan de juiste diagnose stellen. Dus heb ik PTSS?

Dit artikel vertelt je of je PTSS hebt, de symptomen, oorzaken, diagnose en behandeling van PTSS.

Symptomen PTSS

Bij PTSS kun je verschillende soorten symptomen ervaren die ik hieronder op een rijtje heb gezet. 

Opdringerige herinneringen:

1. terugkerende, verontrustende, ongewenste herinneringen
2. onrustwekkende dromen of nachtmerries
3. flashbacks: traumatische gebeurtenis herbeleven
4. als je aan de traumatische gebeurtenis denkt een ernstige emotionele onrust of lichamelijke reacties

Vermijding van:

1. plaatsen, activiteiten of mensen die je aan de traumatische gebeurtenis herinneren 
2. gedachten en gesprekken over de traumatische gebeurtenis

Opwinding verschijnselen:

1. altijd op je hoede voor gevaar zijn
2. snel schrikken of bang zijn
3. concentratieproblemen
4. slaapproblemen
5. zelfdestructief gedrag
6. irriteerbaarheid, agressief gedrag, woede-uitbarstingen
7. overweldigend schaamtegevoel
8. overweldigend schuldgevoel

Negatieve gedachten en stemmingsveranderingen

1. negatieve gedachten over jezelf, de wereld of over andere mensen
2. gebrek aan interesse in de dingen die je vroeger juist leuk vond
3. geheugenproblemen
4. je van familie en vrienden los voelen
5. goede relaties moeilijker kunnen onderhouden 
6. hopeloze gedachten over de toekomst
7. emotioneel verdoofd gevoel
8. positieve emoties moeilijker kunnen ervaren
9. andere lichamelijke en emotionele reacties

Bij jonge kinderen kunnen de symptomen anders zijn.

Oorzaken PTSS

Oorzaken van posttraumatische stressstoornis (PTSS) zijn onder andere:

1. een zeer stressvolle, verontrustende of beangstigende gebeurtenis
2. een langdurige traumatische ervaring

Verschillende soorten gebeurtenissen die PTSS kunnen veroorzaken:

1. ernstige ongevallen
2. misbruik (huiselijk geweld, kindermishandeling)
3. seksueel geweld
4. fysiek geweld
5. ernstige gezondheidsproblemen (IC-opname)
6. blootstelling (eventueel op afstand) aan traumatische gebeurtenissen op de werkvloer
7. overlijden van een naaste
8. oorlog
9. bevalling (verlies van een baby)
10. marteling
11. conflict

Waarom de een wel en de ander geen PTSS ontwikkelt is niet helemaal duidelijk. Wel kunnen een aantal factoren een rol spelen. 

Diagnose PTSS

Aan de hand van een psychologische evaluatie, lichamelijk onderzoek en specifieke criteria (DSM-5) kan de diagnose PTSS gesteld worden.

1. Psychologische evaluatie. Bij de psychologische evaluatie worden tekenen en symptomen besproken en de gebeurtenis die die symptomen heeft veroorzaakt.
2. Lichamelijk onderzoek. Zo moeten er medische problemen uitgesloten worden die de symptomen verklaren. 

Ook moet de gebeurtenis waar je aan bloot bent gesteld een mogelijke of werkelijke dreiging gehad hebben van geweld, ernstig letsel of dood.

Verschillende manieren van blootstelling:

1. rechtstreekse traumatische gebeurtenis
2. persoonlijke getuige van een traumatische gebeurtenis 
3. herhaaldelijke blootstelling aan grafische details op de plaats van traumatische gebeurtenissen (denk bijvoorbeeld aan eerste responders) 
4. een traumatische gebeurtenis in de omgeving vernomen, of dat er iemand in je omgeving door een traumatische gebeurtenis bedreigd werd

Als je langer dan een maand na de blootstelling last hebt van de problemen en ze je vermogen om te functioneren in je sociale leven en werkleven aanzienlijk negatief beïnvloed, heb je mogelijk PTSS.

Behandeling PTSS

Posttraumatische stress-stoornis (PTSS) wordt voornamelijk behandeld met psychologische therapieën en medicijnen.

De meest effectieve behandeling op zowel de korte als lange termijn is Cognitieve Gedragstherapie (CGT). Dit is een vorm van psychotherapie. Hierbij staat de traumatische gebeurtenis centraal.

Vaak kan PTSS alleen effectief behandeld worden als je professionele hulp zoekt en je gevoelens confronteert. Dit kan uiteraard erg moeilijk zijn.

Er is ook goed nieuws. Zelfs vele jaren na de traumatische gebeurtenis kan PTSS nog succesvol behandeld worden. Het is dus nooit te laat voor hulp.

We zullen wat meer vertellen over trauma’s, wat de precieze symptomen daarvan zijn, hoe een trauma ontstaat en belangrijke factoren die meespelen.

Trauma 

Direct na een traumatische gebeurtenis kun je zowel sterke fysieke als emotionele reacties ervaren. 

De gevoelens zullen in de loop van dagen tot weken verdwijnen, maar bij sommige mensen zullen de symptomen juist langer aanhouden en ernstiger worden.

Zo kunnen emotionele trauma’s ten koste gaan van relaties met andere mensen. Hierdoor heb je mogelijk geen contact meer met ze en kun je ze misschien niet meer vertrouwen.

Factoren trauma

Of symptomen aanhouden en ernstiger worden is afhankelijk van verschillende factoren waaronder:

1. aard van de trauma
2. copingmechanismen
3. wel of geen emotionele steun
4. persoonlijkheidstypes
5. huidige en vroegere stressfactoren

Symptomen van trauma’s 

Aan de hand van symptomen en tekenen kun je trauma’s helpen herkennen.

In het geval van een emotioneel trauma is er sprake van een aanhoudend gevoel van onveiligheid en andere emoties, waaronder bezorgdheid en/of angst. 

Vaak gaat dit met lichamelijke symptomen gepaard zoals nachtmerries en chronische slapeloosheid.

Cognitieve symptomen:

1. (zomaar opkomende) gedachten aan de gebeurtenis, flashbacks van de gebeurtenis
2. de gebeurtenis visualiseren 
3. nachtmerries
4. opdringerige gedachten
5. concentratieverlies
6. geheugenverlies
7. stemmingswisselingen
8. verwarring
9. desoriëntatie

Lichamelijke symptomen:

1. snel schrikken
2. intense vermoeidheid
3. snel of onregelmatig hartritme
4. gespannen zijn, spierspanning
5. extreme waakzaamheid (altijd op de uitkijk)
6. chronische spierpatronen
7. onverklaarbare pijnen, vage pijnklachten
8. moeilijk in slaap kunnen vallen of in slaap te blijven (slapeloosheid)
9. veranderd slaap- en eetpatroon
10. seksuele disfunctie

Gedragsmatige symptomen:

1. plaatsen of activiteiten vermijden die herinneringen van de gebeurtenis naar boven brengen
2. zich uit de familie terugtrekken
3. interesse in vroegere activiteiten verliezen
4. sociale terugtrekking
5. sociaal isolement

Psychologische symptomen:

1. overweldigende angst
2. onthechting van emoties en mensen, afstomping van emoties
3. schuldgevoelens (met name als andere zijn omgekomen)
4. obsessies en dwangmatigheden
5. schaamte
6. shock en ongeloof
7. angst, depressie, paniekaanvallen
8. emotionele schok
9. irriteerbaarheid, woede

Hoe ontstaat een trauma

Een emotioneel en psychologisch trauma ontstaat wanneer buitengewoon stressvolle gebeurtenissen je gevoel van veiligheid aantasten.

Hierdoor zullen verontrustende herinneringen, emoties en angsten niet weggaan wat je een hopeloos gevoel geeft in een onveilige wereld.

Elke overweldigende of geïsoleerde situatie kan in wezen een trauma zijn. Er hoeft dus geen sprake te zijn van lichamelijk letsel. 

De kans op een trauma wordt groter als meer angst en hulpeloosheid ervaart.

Het zijn dus niet de objectieve omstandigheden maar juist de subjectieve emotionele ervaring die bepaalt hoe traumatisch een gebeurtenis is.

Onder zware stress neemt de kans op een traumatische gebeurtenis dus toe.

Oorzaken van emotionele en psychologische trauma’s:

1. ongeluk
2. verwonding
3. gewelddadige aanval
4. Voortdurende stress: huiselijk geweld, pesten, levensbedreigende ziekte, verwaarlozing in de kindertijd
5. Overig: uit elkaar gaan, (opzettelijke) vernederende ervaring, plotseling overlijden van een naaste,een operatie in de eerste drie levensjaren

In de kindertijd kun je een kind trauma oplopen wanneer het gevoel van veiligheid verstoord is. Voorbeelden hiervan zijn:

1. gescheiden worden van een ouder
2. huiselijk geweld
3. onveilige of instabiele omgeving
4. verbaal, lichamelijk of seksueel misbruik
5. ernstige ziekte
6. ingrijpende medische ingrepen
7. verwaarlozing

Het gevoel van angst en hulpeloosheid kan naar de volwassen leeftijd overgedragen worden, daarom is het opsporen en oplossen van jeugdtrauma’s belangrijk.

Jeugdtrauma’s vormen bovendien een basis voor toekomstige trauma’s. Een diagnose is dus belangrijk.

Hoe een trauma wordt vastgesteld

Met een reeks screeningsvragen kan een emotioneel trauma vastgesteld worden. De volgende punten worden hierbij in kaart gebracht:

1. de traumatische ervaring
2. de reacties op de traumatische ervaring
3. ernst van het trauma
4. variaties van het trauma (depressie, posttraumatische stressstoornis)

Gelukkig kunnen jaren oude trauma’s behandeld worden.

De behandeling van een trauma

De symptomen kunnen met medicijnen verlicht worden en psychotherapie kan je helpen bij de verwerking van de pijnlijke gebeurtenissen. Bovendien leer je met psychotherapie geschikte copingsmechanismen.

De te ondernemen stappen kunnen helpen met overwinnen van de pijn, vertrouwen in anderen terugkrijgen, emotioneel evenwicht en contact met anderen krijgen.

Take home message

Ieder van ons kan een traumatische gebeurtenis meemaken. Bij 1 op de 3 mensen die een ernstige traumatische ervaring meemaakt, ontstaat PTSS.

Er zijn verschillende criteria voor de diagnose PTSS. Misschien heb je nu een idee of je PTSS hebt of dat je een trauma hebt doorgemaakt.

Onder zware stress neemt de kans dat je getraumatiseerd wordt toe. De subjectieve en emotionele ervaring speelt dus een grote rol.

Een emotioneel trauma kun je herkennen aan een aanhoudend gevoel van onveiligheid en bijvoorbeeld bezorgdheid en/of angst. 

Vaak worden hierbij ook lichamelijke symptomen ervaren zoals nachtmerries en chronische slapeloosheid.

Met behulp van een reeks screeningsvragen kan een emotioneel trauma vastgesteld worden. Alleen een medisch professional kan de juiste diagnose stellen.