Voor leukemiepatiënten is stamceldonatie vaak het laatste redmiddel. Daarnaast zijn er ook stamcellen nodig voor cruciaal wetenschappelijk onderzoek. Maar hoe werkt stamceldonatie?

Dit artikel vertelt je hoe zowel de beenmerg stamceltransplantatie als de perifere bloedstamceldonatie in hun werk gaan inclusief de bijwerkingen en gevaren.

2 soorten stamcellen

Bij een stamceldonatie worden stamcellen ofwel uit het bloed ofwel uit het beenmerg gehaald.

Er zijn twee hoofdsoorten stamcellen, namelijk je embryonale stamcellen en  je beenmergstamcellen.

Embryonale stamcellen worden gebruikt voor wetenschappelijk onderzoek terwijl beenmergstamcellen voor de behandeling van verschillende bloedkankers wordt gebruikt.

Stamcellen uit het bloed wordt een perifere bloedstamceldonatie en stamcellen uit het beenmerg wordt een beenmergstamceltransplantatie genoemd. 

Bij de geboorte kunnen er ook stamcellen uit het navelstrengbloed verzameld worden. 

Stappen van een stamceldonatie

Een verpleegkundige neemt contact op wanneer de beste match is gevonden. Het kan weken tot zelfs jaren duren voordat je je stamcellen kan doneren. Hier gaan ook heel wat stappen aan vooraf om de veiligheid van de donor en ontvanger te verhogen.

De stappen van een stamceldonatie:

1. uitgebreide gezondheidsscreening
2. keuze type donatie (perifere bloed stamcel (PBSC) of beenmerg)
3. lichamelijk onderzoek en tests 
4. transplantatiecentrum wordt op de hoogte gebracht
5. de patiënt begint met chemotherapie en/of bestraling (pre-transplantatie behandelingen)
6. stamceldonatie en vervoer naar het transplantatiecentrum 
7. de patiënt ontvangt de stamcellen 

Er zitten grote verschillen tussen een beenmergtransplantatie en perifere bloedstamceltransplantatie. Zo is een beenmergtransplantatie is veel ingrijpender.

Beenmergdonatie

Bij een stamceltransplantatie worden gezonde stamcellen van een gezonde donor aan een patiënt gegeven.

1. Narcose. Het is een chirurgische ingreep. Een beenmerg stamceldonatie wordt daarom onder narcose uitgevoerd. Tijdens het afnemen zal de donor geen pijn hebben omdat de beenmergdonatie onder regionale of algehele verdoving plaatsvindt.
2. Holle naald. Met een speciale holle naald wordt er aan de achterkant van je heupbeen (bekken) vloeibaar beenmerg uitgehaald. Afhankelijk van het aantal benodigde stamcellen zal er 0,5 liter tot 1,5 liter verzameld worden. Een beenmerg stamceldonatie duurt ongeveer 45 tot 90 minuten (1-2 uur).
3. Donor. De stamcellen worden uit het beenmerg of bloed gehaald en aan de patiënt met een infuus toegediend. Vervolgens zullen de stamcellen van de donor uitgroeien tot gezonde bloedcellen. 
4. Uitslaapkamer. Na de ingreep zal je naar de uitslaapkamer gebracht worden waar de verdoving zal uitwerken. Vervolgens wordt je naar een ziekenhuiskamer gebracht. Zodra je eenmaal volledig alert bent en weer kan drinken en eten mag je naar huis.

De risico’s

Veel mensen vragen zich af of er bijwerkingen kunnen optreden tijdens een stamceldonatie.

Bij een beenmergdonatie is het grootste risico dat je loopt verbonden aan de anesthesie, namelijk de effecten van de anesthesie.

Na de operatie kun je je namelijk zwak of moe voelen en loopproblemen ervaren. Het gebied waar beenmerg is verzameld kan ook pijnlijk zijn. 

Voor eventuele ongemakken kunnen pijnstillers genomen worden. Normaal gesproken kun je routine binnen een paar dagen weer voortzetten. Het volledige herstel kan een paar weken duren. 

Het ongemak zal van persoon tot persoon variëren. Na de stamceldonatie zullen de meeste donoren last krijgen van enige bijwerkingen.

Perifere bloedstamceldonatie

Vroeger konden stamcellen alleen maar uit het bot via het beenmerg verzameld worden. Gelukkig kunnen de stamcellen tegenwoordig ook uit het bloed gehaald worden. Met perifere bloed wordt simpelweg je circulerende bloed bedoeld.

1. Stimulerend geneesmiddel. Er komen echter maar weinig stamcellen in je perifere (circulerende bloed). Om deze reden wordt er 4 dagen voor de donatie een celgroei stimulerend geneesmiddel gegeven zodat het aantal stamcellen drastisch omhoog gaan. Dit geneesmiddel heet granulocyt-koloniestimulerende factor (G-CSF). Het stimuleert zowel de productie als afgifte van je stamcellen vanuit het beenmerg in het circulerende bloed.
2. Katheter. Bij deze stamceldonatie zal er in de ader van je arm een plastic dun slangetje ingebracht worden. Dit wordt ook wel een katheter genoemd. 
3. Aferese. De katheter is verbonden met een machine die de stamcellen eruit filtert, een proces dat aferese wordt genoemd. Er zijn meestal 2-4 van deze aferesesessies nodig. Het bloed zal met de ongebruikte componenten weer in je bloedbaan komen. Het wordt poliklinisch uitgevoerd en kan twee uur duren.

De risico’s en bijwerkingen

Tijdens de stamceldonatie kun je last krijgen van koude rillingen, een licht gevoel in het hoofd, kramp in de handen of een tintelende of gevoelloze mond. 

Voor de kou worden vaak dekens gegeven. Gelukkig zullen deze ongemakken na de stamceldonatie verdwijnen. 

Echter, bij het plaatsen van de katheter zijn je aderen mogelijk te klein en moet er een grotere ader in de hals, lies of borst gezet worden. 

Hoewel dit zelden bijwerkingen zal veroorzaken kunnen er soms complicaties optreden:

1. infecties
2. bloedingen
3. klaplong (pneumothorax)

De risico’s van een perifere bloed stamceldonatie zijn minimaal. Om het aantal stamcellen te verhogen krijg je voor de donatie dus een medicijn geïnjecteerd (G-CSF-injecties). 

Er kunnen bijwerkingen optreden na dit medicijn:

1. hoofdpijn
2. vermoeidheid
3. spierpijn
4. lichte tot matige botpijn
5. misselijkheid
6. braken
7. griepachtige verschijnselen

Als je eenmaal met de injecties gestopt bent zullen de bijwerkingen meestal binnen een paar dagen (24-48 uur) verdwijnen. Voor het ongemak kan een pijnstiller ingenomen worden.

De langetermijnbijwerkingen van dit geneesmiddel zijn momenteel niet bekend.

Take home message

Voor wetenschappelijk onderzoek en de behandeling van bloedkanker zijn stamcellen nodig. Met een stamceldonatie kunnen dus levens gered worden. 

Stamcellen kunnen op twee manieren gedoneerd worden, via het bloed middels een katheter of via het beenmerg middels een holle naald die in je heupbeen wordt geplaatst.

Een beenmergdonatie is in vergelijking met de perifere bloed stamceldonatie ingrijpender.

De anesthesie en beenmergdonatie brengen daarom enkele risico’s met zich mee. Infecties en zenuw- en botschade zijn gelukkig zeer zeldzaam.

Na de donatie kun je als beenmergdonor vermoeid zijn. De plek waar de holle naald is ingebracht kan blauw en pijnlijk zijn. Gelukkig kunnen veel beenmergdonoren dezelfde dag nog het ziekenhuis verlaten.

Tijdens een gedetailleerde informatiesessie zullen alle bijwerkingen en risico’s met de medische professional worden doorgenomen.