Kalium Tekort: Oorzaken en Symptomen

Kalium is een essentieel mineraal dat veel belangrijke lichaamsfuncties reguleert. Het zorgt voor een gezonde hartfunctie, zenuwfunctie, het reguleert de spiersamentrekkingen en de vochtbalans.

Uit onderzoek blijkt echter dat 98% van de bevolking onvoldoende kalium binnenkrijgt. Waarschijnlijk ligt dit aan ons Westerse dieet wat veel verwerkt voedsel bevat in plaats van plantaardig voedsel zoals fruit, groenten, noten en bonen.

De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voor kalium is 4.700 mg. Er is sprake van een kaliumtekort (hypokaliëmie) als het kaliumgehalte in het bloed lager is dan 3,5 mmol per liter. Vooral ouderen kampen met een kaliumtekort. 

Wellicht heb je ergens iets over het belang van kalium gelezen en vraag je je nu af wat precies de oorzaken of symptomen zijn en hoe je het tekort snel kan aanvullen.

De oorzaken van kaliumtekort

De meest voorkomende oorzaak van kaliumtekort is het gebruik van plaspillen (diuretica).  Een kaliumtekort treedt ook veel op wanneer je plotseling veel vocht verliest zoals bij (chronisch) braken, diarree, bloedverlies en overmatig zweten.

Plaspillen worden vaak voorgeschreven voor mensen met een hoge bloeddruk of hartaandoening. Dit verklaart waarom kaliumtekort veel optreedt bij ouderen. De oorzaak van een een kaliumtekort is echter zelden de oorzaak van een laag kaliumdieet.  

De oorzaken van kaliumverlies zijn onder andere:

1. Plaspillen (diuretica) 
2. Braken
3. Diarree
4. Overmatig alcoholgebruik
5. Chronische nierziekte
6. Diabetische keto acidose (verzuring van het bloed)
7. Overmatig gebruik van laxeermiddelen 
8. Overmatig zweten
9. Foliumzuurtekort
10. Antibioticagebruik
11. Primair aldosteronisme (Één of beide bijnieren maken te veel aldosteron)

8 symptomen van kaliumtekort

De meest voorkomende symptomen van een kaliumtekort zijn vermoeidheid, spierkrampen, spierpijn, tintelingen en gevoelloosheid, hartkloppingen, ademhalingsmoeilijkheden, verstopping en stemmingswisselingen. Deze symptomen treden alleen op als het kaliumtekort substantieel is. 

Hier zijn 8 veel voorkomende tekenen en symptomen van kaliumtekort zodat je het beter kan herkennen.

1. Zwakheid en vermoeidheid

Vaak zijn zwakheid en vermoeidheid de eerste tekenen van een kaliumtekort. Er zijn twee  manieren waardoor een kaliumtekort deze zwakte en vermoeidheid kunnen veroorzaken.

Ten eerste reguleert kalium de spiersamentrekkingen. Bij een tekort aan kalium produceren je spieren zwakkere samentrekkingen.

Daarnaast kan een kaliumtekort een negatieve invloed hebben op andere belangrijke voedingsstoffen in het lichaam, wat vervolgens kan leiden tot vermoeidheid.

Een tekort aan kalium kan bijvoorbeeld de insulineproductie schaden, met als gevolg een hoge bloedsuikerspiegel wat uiteindelijk leidt tot een laag bloedsuiker en vermoeidheid. 

2. Spierkrampen

Spierkrampen zijn plotselinge, ongecontroleerde en onvrijwillige samentrekkingen van een of meerdere spieren. Spierkrampen treden sneller op wanneer het kaliumgehalte in het bloed laag is. 

Kalium beweegt namelijk de spiercellen in om de signalen vanuit de hersenen door te geven aan de spiercellen waardoor de spier kan contraheren (samentrekken). 

Kalium helpt vervolgens ook om deze samentrekkingen te beëindigen door uit de spiercellen te bewegen.

Wanneer er sprake is van een kaliumtekort, kunnen de hersenen deze signalen minder goed doorgeven wat leidt tot langdurige pijnlijke samentrekkingen, oftewel spierkrampen.

Kalium zorgt dus voor het starten en stoppen van spiersamentrekkingen. Een kaliumtekort kan dit evenwicht verstoren, waardoor er spierkrampen ontstaan. 

3. Spierpijn en stijfheid

Een ernstig kaliumtekort kan leiden tot spierpijn en stijfheid. Deze symptomen duiden in sommige gevallen op een snelle spierafbraak, wat ook wel rhabdomyolyse wordt genoemd. 

Kalium reguleert de bloedtoevoer naar de spieren. Wanneer het kaliumniveau zeer laag is, kunnen je bloedvaten gaan samentrekken waardoor de spierdoorbloeding wordt beperkt. 

Als gevolg krijgen de spiercellen minder zuurstof, waardoor ze kunnen scheuren en lekken. Wanneer dit optreedt is er sprake van rhabdomyolyse, wat gepaard gaat met spierstijfheid en pijn.

4. Spijsverteringsproblemen

Een kaliumtekort kan ook spijsverteringsproblemen veroorzaken. 

Kalium geeft signalen vanuit de hersenen door naar de spieren in het spijsverteringsstelsel. Deze signalen stimuleren de samentrekkingen die het voedsel in de darmen voortbewegen zodat het verteerd kan worden.

Bij een kaliumtekort kunnen de hersenen deze signalen niet meer effectief doorgeven. Als gevolg wordt de knijpende beweging (darmperistaltiek) zwakker waardoor het voedsel zich trager voortbeweegt. 

Een tragere voortbeweging kan tot spijsverteringsproblemen leiden zoals een opgeblazen gevoel en verstopping. 

In uiterst extreme gevallen heeft een ernstig kaliumtekort geleid tot een volledige verlamming van de darm.

5. Hartkloppingen

Heb je ooit wel eens een hartklopping gehad? Gevoeld of gemerkt dat je hart ineens harder en sneller ging kloppen? Of misschien een slag overslaat?

Dit kan een hartklopping geweest zijn en dit wordt vaak in verband gebracht met stress of angst. Maar dit kan echter ook een teken zijn kaliumtekort.

Dit komt omdat de kalium in en uitstroom, invloed heeft op de regulatie van de hartslag. Een kaliumtekort kan deze doorstroming veranderen, wat vervolgens resulteert in hartkloppingen.

Bovendien kunnen hartkloppingen een teken zijn van aritmie (onregelmatige hartslag). Dit hangt ook samen met een kaliumtekort. 

In tegenstelling tot hartkloppingen kan aritmie een teken zijn van een ernstige hartaandoening.

6. Ademhalingsmoeilijkheden

Een ernstig kaliumtekort kan leiden tot ademhalingsmoeilijkheden, omdat kalium de spieren in de longen stimuleert om bij het uitademen samen te trekken en bij het inademen te ontspannen en uit te zetten.

In het geval van een ernstig kaliumtekort, kunnen je longen niet meer goed uitzetten en samentrekken, resulterend in kortademigheid.

Kortademigheid kan ook optreden als het hart door het kaliumtekort abnormaal gaat kloppen. Als gevolg pompt het hart het bloed minder effectief naar de rest van het lichaam.

Als de pompfunctie verslechtert krijgt het lichaam minder zuurstof, waardoor je kortademig wordt. Een ernstig kaliumtekort kan zelfs fataal zijn als de longen stoppen met werken.

7. Tintelingen en gevoelloosheid

Aanhoudende tintelingen en een verdoofd gevoel kunnen ook een signaal zijn van kaliumtekort. Dit staat ook wel bekend als paresthesie en komt met name voor in de handen, armen, benen en voeten. 

Kalium is belangrijk voor een gezonde zenuwfunctie. Een kaliumtekort kan de zenuwsignalen verzwakken, wat vervolgens leidt tot gevoelloosheid en tintelingen.

Incidenteel zijn deze symptomen onschadelijk, maar aanhoudende tintelingen en gevoelloosheid kunnen een teken zijn van een onderliggende aandoening. 

Als de tintelingen en verdoofdheid langdurig aanhouden in je handen, armen, benen of voeten, kan je het beste naar je huisarts gaan.

8. Stemmingswisselingen

Er zijn aanwijzingen dat kaliumtekort de gemoedstoestand beïnvloed en kan leiden tot  stemmingswisselingen en mentale vermoeidheid.

De gedachte hierachter is dat een kaliumtekort de signalen kan verstoren die de optimale hersenfunctie helpen te behouden.

Uit een wetenschappelijke studie bleek namelijk dat 20% van de psychiatrische patiënten een kaliumtekort had. Er is echter meer onderzoek nodig voordat er aanbevelingen kunnen worden gedaan.

Kalium aanvullen 

De beste manier om je kaliuminname aan te vullen is door meer plantaardig kaliumrijk voedsel te eten, zoals fruit, groenten, bonen en noten.

Hier is een lijst van kaliumrijke plantaardige voedingsmiddelen, samen met het percentage van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) per portie van 100 gram:

1. Rode biet (gekookt): 26% van de ADH
2. Yamswortel (gebakken): 19% van de ADH
3. Witte bonen (gekookt): 18% van de ADH
4. Aardappelen (gebakken): 16% van de ADH
5. Zoete aardappelen (gebakken): 14% van de ADH
6. Avocado: 14% van de ADH
7. Bananen: 10% van de ADH

Kaliumsupplement kunnen gevaarlijk zijn

Vrij verkrijgbare kaliumsupplementen worden niet aanbevolen.

Voedselautoriteiten beperken het kalium in vrij verkrijgbare supplementen tot slechts 99 mg, terwijl een enkele banaan 422 mg kalium bevat.

Deze beperking is er niet zonder reden. De kalium limiet is waarschijnlijk laag omdat studies hebben aangetoond dat hoge kalium doseringen de darm kunnen aantasten.

Te hoge kalium inname kan kan zich ook gaan opstapelen in het bloed wat zelfs tot een aritmie van het hart leiden. 

Als je arts een kaliumsupplement met een hogere dosis voorschrijft is het echter prima.

Take home message

De aanbevolen dagelijkse hoeveelheid kalium is 4.700 mg, echter voldoen zeer weinig mensen hieraan. 

De meest voorkomende oorzaak van een kaliumtekort is het gebruik van plaspillen, ook wel diuretica genoemd. Dit is de reden waarom veel ouderen een kaliumtekort hebben. 

Een kaliumtekort treedt daarnaast op wanneer je plotseling veel vocht verliest zoals bij diarree, overmatig zweten, chronisch braken en bloedverlies.

Gelukkig kan je het kalium verhogen door meer kaliumrijk voedsel te eten. Kalium zit met met name in fruit en groenten zoals yamswortel, witte bonen, aardappelen en bananen. 

Het wordt afgeraden om vrij verkrijgbare kaliumsupplementen te nemen, omdat ze slechts 99 mg kalium bevatten en ze in een hoge dosis schadelijk kunnen zijn. 

Als je een kaliumtekort vermoedt, moet je zeker naar de dokter gaan, omdat het gevolgen kan hebben voor je gezondheid.