In de herfst en winter worden de dagen korter en kunnen mensen zich down gaan voelen. Wanneer de lente aanbreekt en het langer licht blijft kan je je vervolgens weer beter voelen. 

Als je jezelf hierin herkend heb je mogelijk seizoensgebonden affectieve stoornis (SAD). Dit wordt ook wel seizoensgebonden depressie genoemd. Ongeveer 5% van de bevolking heeft hier last van.

Hierbij houden de stemmingswisselingen verband met de seizoenen. Op ongeveer dezelfde tijdstippen begint en eindigt SAD.

SAD maakt je humeurig en ontneemt je energie en het kan wel 40% van het jaar duren, erg vervelend. 

Er zijn ook nog eens verschillende vormen met elk specifieke symptomen. Reden genoeg om er wat meer over te weten te komen.

Dit artikel vertelt je de oorzaken van seizoensgebonden affectieve stoornis, de specifieke symptomen, hoe de diagnose wordt gesteld inclusief behandeling en preventie.

Wat is seizoensgebonden affectieve stoornis?

Seizoensgebonden affectieve stoornis (SAD) of seizoensgebonden depressie is een vorm van depressie dat verband houdt met de seizoenen.

Seizoensgebonden affectieve stoornis wordt niet gezien als een losstaande stoornis, het is een bepaald type depressie met een terugkerend seizoensgebonden patroon.

In de winter zijn de dagen korter en is er dus minder zonlicht. Dit kan het chemische evenwicht in je hersenen verstoren.

Wanneer er een ander seizoen aanbreekt kunnen er daarom stemmingswisselingen beginnen of juist eindigen. Zo kan je je in bepaalde seizoenen droevig voelen, of heb je het gevoel alsof je niet jezelf bent.

De stemmingswisselingen kunnen zo heftig zijn dat ze je gedachten, gevoelens, en dagelijkse activiteiten kunnen beïnvloeden.

Er bestaan twee vormen van seizoensgebonden depressie:

1. winte patroon of winterdepressie
2. zomerpatroon of zomerdepressie

De symptomen beginnen in de meeste gevallen in de late herfst en vroege winter waarna ze in de zonnigere dagen in de lente en zomer vervolgens verdwijnen. Dit is dus de winterdepressie. Het wordt ook wel de “winterblues” genoemd.

Als je depressieve gevoelens juist in de lente en zomermaanden ervaart wordt er gesproken van de zomerdepressie. Het zomerse patroon komt minder vaak voor.

De symptomen kunnen mild beginnen en naarmate het seizoen verder strijkt verergeren. Dit geldt voor zowel het winterse als zomerse patroon.

Meestal begint het op jongvolwassen leeftijd. Maar hoe ontstaat seizoensgebonden depressie?

Oorzaak seizoensgebonden affectieve stoornis

De precieze oorzaak van seizoensgebonden affectieve stoornis is onbekend. Er zijn wel een aantal aanwijzingen.

Je circadiaanse dag- en nachtritme kan door een afname van het zonlicht verstoord worden. Een verstoorde biologische interne klok kan tot depressieve gevoelens leiden. Deze verstoring kan door twee stofjes veroorzaakt worden, namelijk serotonine en melatonine.

Onderzoeken suggereren dat de serotonine en melatonine bij mensen met SAD anders is. Dit zijn belangrijke chemische stoffen die betrokken zijn bij het dagelijkse ritme van het lichaam en de nacht-dagcyclus.

Het verminderde zonlicht in de herfst en winter kan SAD in de winter veroorzaken. Deze afname van zonlicht kan de interne klok van het lichaam verstoren en leiden tot gevoelens van depressie.

1. Zonlicht. Normaal gesproken helpt het zonlicht bij het reguleren van je serotonineniveaus. Deze regulatie is bij mensen met seizoensgebonden depressie verstoord waardoor je in de winter minder serotonine hebt.
2. Serotonine. Minder zonlicht zorgt voor een daling van het serotonine. Serotonine speelt een belangrijke rol bij het reguleren van de stemming. De activiteit van het serotonine in mensen van SAS is mogelijk lager.
3. Melatonine. Je melatonineniveaus zullen door een seizoenswisseling veranderen. Melatonine staat ook wel bekend als het slaaphormoon, het is betrokken bij de normale slaap-waakcyclus. Bij mensen met seizoensgebonden affectieve stoornis kan de melatonine productie te hoog zijn. Te veel melatonine kan slaperigheid veroorzaken. 
4. Vitamine D. Aangezien vitamine D de serotonine-activiteit mogelijk kan verhogen zou een vitamine D-tekort de symptomen kunnen verergeren.

Je kan je voorstellen dat als je serotonine en melatonine verstoord is dat je je niet meer goed aan de seizoenen kan aanpassen. Vandaan dat de symptomen optreden wanneer een ander seizoen aanbreekt.

Veranderde serotonine- en melatonineniveaus kunnen je stemming, slaap en gedrag beïnvloeden.

Risicofactoren:

1. ver van de evenaar wonen: mensen die in het Noorden of Zuiden van de evenaar leven hebben een grotere kans op SAD: zo lopen mensen in Alaska een groter risico, hier is het ‘s winters namelijk korter licht
2. vrouwelijk geslacht
3. depressieve stoornis
4. bipolaire stoornis, met name bipolaire stoornis II
5. familiair: in families waar depressie en schizofrenie voorkomt wordt SAS vaker gezien
6. lage vitamineniveaus
7. psychische stoornissen

Symptomen seizoensgebonden affectieve stoornis

Elk jaar duren de symptomen ongeveer 4 tot 5 maanden. SAD is dus een vorm van depressie. De symptomen variëren van mild tot ernstig en kunnen overeenkomen met die van een ernstige depressie.

De symptomen kunnen voor het winter en zomer patroon verschillen. De symptomen van seizoensgebonden affectieve stoornis kunnen zijn:

1. verlies van interesse in de dingen die je voorheen leuk vond
2. je het grootste gedeelte van de dag depressief voelen 
3. verdrietig, lusteloos of neerslachtig gevoel
4. gewichtsveranderingen 
5. slaapproblemen 
6. te veel slapen
7. eetlustveranderingen
8. loodzwaar gevoel in de benen en armen
9. weinig energie 
10. futloosheid 
11. verlangen naar koolhydraten 
12. je traag voelen
13. agitatie
14. je hopeloos voelen
15. je waardeloos voelen 
16. schuldgevoel
17. zelfmoordgedachten
18. regelmatig aan de dood denken 
19. concentratieproblemen 

Specifieke symptomen van SAD winterpatroon:

1. hypersomnie (overslapen)
2. ‘’winterslapen’’ (sociale terugtrekking)
3. gewichtstoename
4. overeten (verlangen naar koolhydraten)

Specifieke symptomen SAD zomerpatroon:

1. minder eetlust
2. gewichtsverlies
3. slapeloosheid
4. angst
5. perioden met gewelddadig gedrag

Diagnose SAD

Iedereen voelt zich wel eens minder, maar als je je op opeenvolgende dagen somber voelt en het plezier hebt verloren in de dingen die je juist zo leuk vond, is er misschien meer aan de hand.

Als je vermoedt dat je seizoensgebonden depressie hebt is het verstandig om naar de dokter te gaan. Aan de hand van specifieke vragenlijsten kan een diagnose gesteld worden.

Criteria seizoensgebonden affectieve stoornis:

Twee jaar. In ten minste 2 opeenvolgende jaren, depressieve perioden in een specifiek seizoen (winter of zomer). Het hoeft echter niet elk jaar voor te komen. 

Symptomen. Specifieke symptomen of symptomen van een zware depressie

Meer frequent dan anders. De symptomen moeten in die perioden prominent aanwezig zijn. Vaker in vergelijking met andere depressieve momenten die de persoon eerder in zijn of haar leven heeft meegemaakt.

Een onbehandelde seizoensgebonden depressie kan leiden tot werkgerelateerde problemen, slaapproblemen, eetstoornissen, sociale terugtrekking, angststoornissen, drugsmisbruik en suïcidale gedachten of gedrag.

Behandeling SAD

Er zijn verschillende behandelingen voor seizoensgebonden affectieve stoornis:

1. Lichttherapie: ‘s ochtends gedurende 30-45 minuten voor een lichtbak
2. Vitamine D-supplementen
3. Antidepressiva: selectieve serotonineheropnameremmers (SSRI’s) of bupropion
4. Psychotherapie: hierin leer je omgaan met moeilijke situaties

Psychotherapie is ongeveer even effectief als lichttherapie, maar de positieve effecten van psychotherapie lijken langer aan te houden.

Veel voorgeschreven SSRI’s: 

1. citalopram
2. fluoxetine
3. sertraline
4. escitalopram.
5. paroxetine

Bespreek met je arts welke behandeling (en) voor jou zouden kunnen helpen.

Mogelijk kunnen de symptomen voorkomen worden. Aangezien de seizoensgebonden depressie een voorspelbaar patroon volgt zouden de behandelingen al voor de herfst gestart kunnen worden. Het wetenschappelijk bewijs is echter gemengd.

Daarnaast kan ook een verhoogde zonlicht blootstelling de symptomen helpen verlichten. Bovendien kan het bevorderen van de algemene gezondheid en welzijn de klachten ook verbeteren:

1. gezond dieet
2. regelmatige lichaamsbeweging
3. 7-9 uur slaap

Take home message

Niet alleen op maandagen kunnen mensen zich minder voelen, ook het seizoen kan een rol spelen.

In de noordelijke en zuidelijke gebieden van de wereld zijn de dagen korter en is er dus minder zonlicht. 

Mensen die in deze regio’s wonen die dus ver van de evenaar liggen hebben vaker last van de seizoensgebonden affectieve stoornis.

Er bestaan verschillende behandelingen voor seizoensgebonden affectieve stoornis waaronder lichttherapie, psychotherapie en medicatie zoals vitamine D-supplementen en antidepressiva.

Momenteel kan seizoensgebonden affectieve stoornis niet effectief voorkomen worden. Mogelijk kan je ze in een vroeg stadium wel onder controle krijgen. 

Bij het vermoeden op SAS is het verstandig om naar de dokter te gaan zodat je goed geholpen kan worden.