Wat is vasten en waarom doen mensen het?

Vasten wordt al duizenden jaren beoefend en is een belangrijk onderdeel van veel verschillende religies en culturen over de hele wereld.

Zelfs de filosoof Pythagoras erkende de voordelen van het vasten. Maar het is niet alleen onderdeel van verschillende culturen.

Vandaag de dag wordt het vasten steeds populairder en geven variaties van vasten een nieuwe draai aan de oude praktijk.

Op het moment behoort het tot ’s werelds populairste gezondheidstrends. Zo wordt het gebruikt om af te vallen en zelfs om de concentratie en prestaties te verbeteren.

Dit zijn flinke claims, die door steeds meer wetenschappelijke onderzoeken onderbouwd worden. Kortom, vasten is een hot topic.

Wat is vasten

Vasten betekent simpelweg niet eten. Het is een periode waarin geen voedsel of caloriehoudende dranken geconsumeerd worden. Strikt genomen vast iedereen elke dag. Want de paar uur tussen maaltijden in eet je niks, en ben je dus eigenlijk aan het vasten.

Echter, in de volksmond wordt het vaak alleen als vasten beschouwd als je gedurende een langere periode niets eet.

Vasten is het vrijwillig of verplicht afzien van het eten. Een vast duurt meestal 12 tot 24 uur, maar sommige vormen gaan dagenlang door.

Metabole staat

Vasten kan verwijzen naar de metabole status van een persoon die niet heeft gegeten, of naar de metabole staat die wordt bereikt als een maaltijd volledig is verteerd en geabsorbeerd door het lichaam. 

Tijdens het vasten treden verschillende metabolische aanpassingen op. Grote metabole veranderingen van de vastentoestand beginnen meestal 3-5 uur na het eten, na opname van een maaltijd. 

Het kan vele uren na de laatste maaltijd duren voordat de spijsvertering het laatste beetje voedsel verwerkt en de vastentoestand in gaat. 

Na 10-12 uur zonder voeding zijn de suikers in je spieren en lever op en gaat je lichaam voornamelijk vet verbranden. 

Waarom vasten mensen?

Er zijn meerdere redenen waarom mensen vasten. 

1. Gewichtsverlies

Vasten wordt voornamelijk gebruikt om snel en effectief gewicht te verliezen. Dit type vasten heet ook wel sportvasten, watervasten of intermittent fasting.

Volgens een studieoverzicht uit 2014 kan je met vasten maar liefst 3-8% aan lichaamsgewicht afvallen, over een periode van 3-24 weken. Dit komt neer op gemiddeld 0,25-0,75 kg per week.

Als je een complete dag niet eet, zal je aan het eind van de dag ongeveer 0,5 tot 1,5 kilogram minder wegen, terwijl mensen die meer wegen tot wel 2.5 kilogram verliezen. Geen wonder dat vasten zo populair is.

Vochtverlies

Het kan soms een vertekend beeld geven. Dit gewichtsverlies kan namelijk heel veel lijken door het verlies van vocht. In werkelijkheid verlies je ongeveer 250 gram aan echt lichaamsvet.

Het vetverbrandend vermogen van je lichaam piekt na 12 tot 14 uur vasten. Daarvoor in de eerste 12 uur van het vasten, verbrandt je lichaam alle suikers. Na 12 uur begint het lichaam de vetvoorraden te verbranden.

2. Medische vast  

Veel mensen moeten vasten voorafgaand aan een medische ingreep of een controle, zoals bij een darmonderzoek of operatie.

Operaties. Voorafgaand aan operaties en andere procedures die algemene anesthesie (verdoving) vereisen wordt er gevast, omdat anesthesie een risico is op overgeven en inademen van het braaksel, waardoor een levensbedreigende longontsteking kan ontstaan. Dit wordt ook wel een slikpneumonie genoemd.

Onderzoek. Medische onderzoeken zoals cholesteroltests of bepaalde bloedglucosemetingen moeten in gevaste toestand worden afgenomen. Op deze manier kan er een basisuitslag vastgesteld worden. Als er niet wordt gevast, zal het suiker in het voedsel namelijk tot verhoogde en vertekende uitslagen leiden. 

3. Politieke vasten en hongerstaking

Vasten wordt ook vaak toegepast om te protesteren, om een politiek statement te maken of om een zaak onder de aandacht te brengen. 

Een hongerstaking is een vorm van niet-gewelddadig verzet waarbij de deelnemers vasten uit politiek protest. Op deze manier proberen de demonstranten schuldgevoelens uit te lokken om zo een beleidsverandering te bewerkstelligen.

Mahatma Gandhi. De politieke leider Gandhi ondernam verschillende lange vasten als politiek protest. Gandhi‘s vasten hadden een grote invloed op de Britse Raj en de Indiase bevolking.

Bobby Sands. In Noord-Ierland maakte de gevangene Bobby Sands, een voormalig Brits parlementslid en lid van de IRA, in 1981 deel uit van de Ierse hongerstaking voor betere rechten in de gevangenis. Jammer genoeg stierf hij na 66 dagen vasten. De hongerstaking en uiteindelijke dood leverde veel publiciteit op. Zijn begrafenis werd bijgewoond door 100.000 mensen. De staking eindigde pas na de dood van negen andere mannen. In totaal overleefden tien mannen maar liefst 46 tot 73 dagen zonder voedsel. 

4. Religieus vasten 

Vasten kan ook deel uitmaken van een religieus ritueel, vaak met specifiek geplande vastendagen.

Zo wordt vasten door verschillende religies beoefend. Voorbeelden hiervan zijn het Christendom, Islam, Yom Kippur, Tisha B’av, Tzom Gedalia, Vasten van Esther, het 10e van Tevet in het Jodendom en het Zeventiende van Tammuz. 

Christendom

Vasten is een onderdeel van verschillende christelijke kerkgenootschappen en wordt zowel gezamenlijk gedaan tijdens bepaalde seizoenen van de liturgische kalender, als individueel als een gelovige zich door de Heilige Geest geleid voelt. 

Veel christenen vasten ook voordat ze de Heilige Communie ontvangen (dit staat bekend als de Eucharistische Vast). 

In het Westerse christendom wordt er veertig dagen gedeeltelijk gevast om Christus te herdenken en zijn vast na te bootsen in de woestijn.

Islam

In de Islam vereist het vasten de onthouding van voedsel, alcohol en seks. Er is echter ook een bredere definitie van vasten dat inhoudt dat je je onthoudt van: 

• Leugens in spraak en actie
• Onwetende en onfatsoenlijke spraak
• Ruzie maken en vechten. 

Vasten versterkt daarmee de controle over impulsen en het helpt daarmee goed gedrag te ontwikkelen. Er komt dus meer bij kijken dan de meeste mensen denken.

Ramadan

Tijdens de Ramadan wordt er een maand lang van zonsopkomst tot zonsondergang gevast.

De Ramadan vindt elk jaar plaats en is voor elke moslim verplicht, op chronisch zieken, ouderen, kinderen (<12 jaar) en zwangeren na.

1. Godsbewustzijn. Tijdens de heilige maand Ramadan zuiveren gelovigen zowel hun lichaam als ziel door hun Taqwa (godsbewustzijn en goede daden) te vergroten. Door deze zuivering komen de binnenste en buitenste sferen van een individu in harmonie. 

2. Gezondere levensstijl. Moslims streven ernaar om hun lichaam te verbeteren, de voedselinname te verminderen en een gezondere levensstijl te leiden.

3. Moreel karakter. Moslims proberen te verbeteren waar zij in geloven, zoals een goed moreel karakter en goede gewoontes.

4. De minder fortuinlijke onder ons. Tijdens de ramadan worden moslims gevraagd om diegenen te herdenken die minder geluk hebben dan zijzelf en om diegenen zo dichter bij God te brengen.

Overdadig eten wordt ontmoedigd en net genoeg eten om de pijn van de honger tegen te gaan wordt aangemoedigd.

De niet-verplichte vasten zijn twee dagen per week, evenals het midden van de maand, zoals aanbevolen door de profeet Mohammed. 

Is vasten wel gezond?

Wetenschappelijk onderzoek naar vasten heeft aangetoond dat vasten over het algemeen gezond en veilig is voor volwassenen zonder bestaande medische aandoeningen.

Houd er rekening mee dat je lichaam moet wennen aan elk nieuw eetpatroon.

Vasten heeft veel positieve gezondheidseffecten waaronder: 

• Verhoogde insulinegevoeligheid (beschermt en voorkomt suikerziekte)
• Verhoogde cognitieve prestaties
• Verlaagd risico hart en vaatziekten
• Ondersteuning van gewichtsverlies
• Minder risico op stofwisselingsziekten
• Lager risico op Alzheimer

Pas wanneer men langer dan 2 dagen vast, kunnen er complicaties optreden.

Wat is de langste vast ooit?

De langste bekendste vast was in 1971, toen een 27-jarige man maar liefst 382 dagen op water en supplementen overleefde en van 207 naar 81 kilogram afviel.

In 1981 weigerden Ierse republikeinse gevangenen meer dan twee maanden lang voedsel voordat ze uiteindelijk stierven. 

In 2010 stierf een vrouw uit Florida na slechts 26 dagen tijdens een religieuze vast.

Take home message

Vasten is een periode waarin je geen voedsel eet. Het wordt al duizenden jaren beoefend.

Vasten is over het algemeen gezond en veilig voor volwassenen zonder bestaande medische aandoeningen. 

Vasten is zeer effectief als het gaat om gewichtsverlies. Vasten vermindert het lichaamsgewicht met 3-8% over een periode van 3-24 weken. 

Je valt gemiddeld 0,25- 0,75 kg per week af tijdens intermittent fasting. Als je een complete dag niets zou eten val je ongeveer 250 gram aan echt lichaamsvet af.