Het kan even schrikken zijn als je regelmatig niet meer op woorden kan komen. Af en toe een moeilijk woord vergeten hoort bij het leven, maar het vergeten van een alledaags woord kan een symptoom zijn van een onderliggend ziekteproces. Hier zijn een aantal mogelijk oorzaken voor.

Dit artikel vertelt je waarom je niet op woorden kan komen, wanneer het onschuldig is en wanneer er een ziekte aan ten grondslag ligt.

4 Redenen waarom je niet op woorden kan komen

Als oudere mensen niet meer op woorden kunnen komen maken ze zich snel zorgen om hun geheugen. Er moet een belangrijk onderscheid gemaakt worden tussen een onschuldige vorm en een neurodegeneratieve vorm. 

1. Tip-of-the-tongue toestand

Het is normaal als je niet meer op woorden zoals buideldier of telraam kan komen. Dit wordt ook wel een tip-of-the-tongue toestand genoemd. 

Naarmate we ouder worden komt dit vaker voor. Zelfs dove mensen vergeten wel eens de tekens van gebaren taal.

Een woord niet kunnen onthouden wordt op zichzelf niet gezien als een algemeen geheugenprobleem. 

Het benaderen van oude informatie uit het geheugen of het onthouden van een woord is mislukt. Op een hogere leeftijd wordt dit vaker waargenomen.

Volgens een onderzoek in 1991 bleek dat deze tongpunttoestanden vaak spontaan weer genezen.

Jonge mensen vinden het erg frustrerend en komen vaak met meerdere actieve strategieën om de woorden beter te onthouden. Ouderen wachten over het algemeen tot het woord weer terugkomt. 

Het is altijd verstandig om even langs de dokter te gaan als het te vaak voorkomt.

2. Hersenletsel en degeneratieve ziekten

Echter, als je niet meer op gewone alledaagse woorden kan komen moet je zeker naar de dokter gaan. 

Sommige geheugenfuncties nemen af naarmate je ouder wordt, echter de hiervoor beschreven ‘’puntje van de tong’’ staat hier los van.

Wanneer je niet op woorden kan komen is er waarschijnlijk letsel in de hersengedeelten die verantwoordelijk zijn voor de taal.

Hierdoor kunnen de neurale verbindingen vertraagd of beschadigd raken. Hier zijn een aantal oorzaken voor:

Oorzaken:

1. hersenletsel
2. hoofdtrauma
3. infectie
4. beroerte
5. degeneratieve ziekten zoals Alzheimer
6. primaire progressieve afasie 
7. kanker

Echter, in deze gevallen is niet meer op woorden kunnen komen slechts een van meerdere symptomen. 

Als geïsoleerd symptoom is het vaak een diagnostisch raadsel. Het kan een voorbode zijn van de progressieve afasieën.

Bij een tekortkoming in de taalfunctie kan er sprake zijn van afasie. Onze taalfuncties omvatten:

1. spreken
2. dingen die we hebben gehoord herhalen
3. anderen begrijpen
4. schrijven en lezen 
5. benoemen van voorwerpen

3. Primaire progressieve afasie (PPA)

Bij een progressief verlies van de taalfunctie kan er sprake zijn van primaire progressieve afasie, een cognitieve stoornis.

Wanneer er degeneratie plaatsvindt in de hersendelen die voor de taal en spraak verantwoordelijk zijn ontstaat primaire progressieve afasie (PPA). 

PPA presenteert zich altijd net wat anders, met een verscheidenheid aan taalsymptomen. 

Primaire progressieve afasie komt vaker voor bij mensen jonger dan 65 jaar, maar volwassenen kunnen het op elke leeftijd ontwikkelen. 

Oorzaken

Wanneer je zenuwcellen in de taalgerelateerde hersengebieden geleidelijk progressief afsterven en slecht functioneren ontstaat er PPA. 

De twee meest voorkomende onderliggende neurodegeneratieve oorzaken zijn:

1. frontotemporale lobaire degeneratie (60-70% van de gevallen)
2. de ziekte van Alzheimer (30-40% van de gevallen)

In zeldzame gevallen kan PPA zich bij Alzheimer manifesteren. Bij de ziekte van Alzheimer staat niet een taalstoornis (afasie) maar juist geheugenverlies op de voorgrond. 

Dit kan verwarrend zijn, 30-40% van de PPA patiënten kan een atypische vorm van Alzheimer hebben, maar ze hebben dus geen Alzheimer dementie. 

Beloop

PPA begint vaak met problemen tijdens het spreken of schrijven, wanneer je moeite hebt met het bedenken van gewone woorden.

PPA begint geleidelijk en wordt geleidelijk erger tot het punt dat verbale communicatie zeer moeilijk wordt. 

Daarnaast wordt het steeds moeilijker om te begrijpen wat anderen mensen lezen of zeggen

In de vroege stadia kunnen mensen met PPA normaal functioneren omdat het redeneren, geheugen en visuele perceptie nog niet zijn aangetast.

Echter, de andere mentale vaardigheden zullen naarmate de ziekte vordert afnemen. 

Symptomen

Mensen met primaire progressieve afasie kunnen een verscheidenheid aan taalsymptomen ervaren. Aanvankelijk worden een of meer symptomen ervaren zoals:

1. stotende spraak
2. vertraagde spraak
3. bij het vinden van woorden aarzelen
4. verminderd taalgebruik
5. woordvervangingen, bijvoorbeeld stoel in plaats van tafel
6. abnormale woordvolgorde 
7. om woorden heen praten, in plaats van kruidenierswinkel, we gingen naar een winkel waar je kruiden kunt kopen
8. verkeerd uitgesproken woorden of onbegrijpelijke woorden, bijvoorbeeld track terwijl iemand truck wilt zeggen
9. eenvoudige woorden plotseling niet meer kunnen begrijpen
10. zonder gehoorklachten een gesprek niet kunnen volgen of verstaan 
11. ondanks het herkennen van een persoon niet meer op de namen kunnen komen
12. de namen van bekende voorwerpen vergeten 
13. nieuwe spellingsstoornissen 
14. schrijf en leesproblemen 
15. niet meer goed kunnen rekenen

Hoewel de symptomen van PPA-patiënten nooit precies hetzelfde zijn, worden er wel vergelijkbare clusters van symptomen gezien: 

1. logopenisch: woorden vinden
2. agrammatisch: woordproductie en woordvolgorde  
3. semantisch: begrijpen van woorden

Primaire en secundaire woordvindingsmoeilijkheden

Woordvindingsstoornissen kunnen in twee groepen verdeeld worden, in primaire en secundaire woordvindingsmoeilijkheden. 

1. Primaire woordvindingsmoeilijkheden: geïsoleerde taalstoornis, cognitief of gedragssyndroom
2. Secundaire woordvindingsmoeilijkheden: wanneer een cognitief domein tekortschiet en de het intacte taalsysteem belemmert

Take home message

Taal is een unieke manier van communicatie. Het is erg vervelend als dit belemmerd wordt als we niet meer op woorden kunnen komen.

Af en toe niet meer op een een moeilijk woord kunnen komen is normaal. Naarmate je ouder wordt kan dit ook vaker gebeuren. 

Echter, wanneer je niet meer op alledaagse woorden kan komen, is er mogelijk sprake van een hersenaandoening.

Wanneer je niet meer op gewone woorden kan komen zijn de taal gedeelten in de hersenen aangetast. Dit kan optreden na bijvoorbeeld een beroerte of neurodegeneratieve ziekte. 

Het is belangrijk dat je naar de dokter gaat die de oorzaak kan achterhalen.