Dwangneurose wordt ook wel obsessief-compulsieve stoornis (OCD) genoemd. 2% van de bevolking heeft dwangneurose, maar wat is dwangneurose?

Dit artikel vertelt je wat dwangneurose is, hoe je het kunt herkennen, de oorzaken, hoe het vastgesteld wordt inclusief de behandelingsmogelijkheden.

Symptomen Dwangneurose

Dingen af en toe dubbelchecken is normaal, maar bij OCD is dit overmatig en kan het je dagelijks leven verstoren.

Het opvolgen van bepaalde rituelen en regels om de angst te verlichten zijn een van de gedragingen van OCD-patiënten. 

Maar er zijn nog veel meer symptomen waarvan je je bewust moet zijn. OCD kun je herkennen aan de hand van verschillende groepen symptomen.

De symptomen van dwangneurose worden in twee groepen verdeeld namelijk obsessies en dwanghandelingen.

Meestal omvat dwangneurose zowel obsessies als dwanghandelingen, maar er kunnen ook alleen obsessieve symptomen of dwangsymptomen aanwezig zijn.

1. Obsessiesymptomen van dwangneurose

Obsessies zijn ongewenste aanhoudende en herhaalde gedachten, beelden, impulsen of driften die steeds weer in je hoofd opkomen. Obsessies kunnen je onrustig en angstig maken en opdringerig zijn.

Om deze obsessies te vergeten en kwijt te raken voeren ze dwangmatig gedrag of rituelen uit. 

Als je iets anders doet of aan andere dingen denkt, zullen deze obsessies meestal opdringerig worden. Je kunt obsessies dus niet zomaar tegenhouden.

Veelvoorkomende obsessiethema’s bij dwangneurose:

1. angst voor vuil, angst om besmet te raken
2. onzekerheid niet goed verdragen, twijfelen
3. alles symmetrisch en geordend willen hebben
4. ongewenste seksuele, agressieve of religieuze gedachten
5. nare of agressieve gedachten hebben over het verliezen van de controle of anderen, of jezelf wat aandoen

Symptomen van obsessie zijn onder andere:

1. twijfel of het gasfornuis wel uit is en of de deur wel op slot is 
2. stress wanneer voorwerpen niet symmetrisch of geordend zijn of niet een bepaalde richting op staan
3. angst voor besmetting als iemand anders een voorwerp heeft aangeraakt
4. gedachten waarin je in het openbaar ongepast gedrag vertoont of obsceniteiten schreeuwt
5. onplezierige seksuele beelden
6. uitlokkende obsessieve situaties vermijden zoals het schudden van handen
7. beelden hebben waarin je met een auto in een mensenmenigte rijdt

2. Dwangsymptomen van dwangneurose

Compulsies zijn gedwongen herhalende gedragingen of rituelen die steeds weer uitgevoerd moeten worden om de angst van de obsessie te verminderen of erge gevolgen te voorkomen. 

Helaas zal de opluchten nooit lang van lange duur zijn en meestal juist sterker terugkomen.

De dwangmatige rituelen en gedragingen kunnen steeds veeleisender en tijdrovender worden. Daarnaast kunnen de dwangsymptomen angst veroorzaken en kun je in een vicieuze cirkel van dwangneurose belanden.

Kortom, bij dwangneurose probeer je je angst onder controle te houden door verzonnen regels of rituelen op te volgen. 

Deze dwanghandelingen zijn buitensporig en hebben vaak geen realistisch verband met het daadwerkelijke probleem.

Veelvoorkomende thema’s:

1. controleren, tellen
2. volgen van een strikte routine
3. schoonmaken, wassen
4. ordelijkheid
5. eisen van geruststelling

Dwangverschijnselen:

1. bepaalde patronen tellen
2. handen tot aan rauwheid wassen 
3. het fornuis of deuren herhaaldelijk controleren
4. producten in dezelfde richting rangschikken
5. een woord, zin of gebed in stilte herhalen

Zoals je ziet beperkt dwangneurose zich niet tot alleen het wassen van je handen of controleren van fornuizen of lichtschakelaars.

Dwangneurose kent oneindig veel vormen, maar het valt in een van 5 hoofdcategorieën waarin een aantal thema’s vaak overlappen zoals:

1. controleren
2. besmetting / mentale besmetting
3. ordening en symmetrie 
4. opdringende gedachten / ruminaties (herhaaldelijk denken over gevoelens en problemen)
5. hoarding (verzameldrang)

De onlogische obsessies en buitensporige dwanghandelingen hebben vaak dus geen realistisch verband met het echte probleem, maar hoe ontstaat dat eigenlijk?

De oorzaken van dwangneurose

Hoe dwangneurose precies ontstaat is nog niet helemaal duidelijk, maar er zijn wel een aantal factoren in verband gebracht met dwangneurose zoals hersenafwijkingen, genetica en omgeving.

1. Persoonlijkheidstype. Nette, methodische en nauwgezette mensen met hoge persoonlijke normen hebben meer kans op het ontwikkelen van dwangneurose. Je loopt ook een verhoogd risico als je angstig bent of een sterk verantwoordelijkheidsgevoel hebt.
2. Genetische aanleg. Als een familielid dwangneurose heeft, is de kans op het ontwikkelen ervan groter. Dwangneurose lijkt dus een genetische component te hebben. Het is nog onduidelijk welke genen er precies bij betrokken zijn. 
3. Aangeleerd gedrag. Als je naar familieleden kijkt die obsessieve angsten en dwangmatige gedragingen uitvoeren, kun je het in de loop van de tijd zelf aanleren en dwangneurose krijgen.
4. Trauma’s en gebeurtenissen. De kans op dwangneurose neemt toe als je verwaarloosd, gepest, verwaarloosd of misbruikt bent. Soms kan het ook beginnen na een sterfgeval of een bevalling.
5. Ongewone hersenactiviteiten. veranderingen in de hersenfuncties kan leiden tot dwangneurose. Sommige mensen met OCD hebben bijvoorbeeld ongewoon hoge hersenactiviteiten. Daarnaast kan er ook een laag serotonineniveau gevonden worden.

Dwangnerusoe begint vaak in de tienierjaren of op jongvolwassen leeftijd, maar het kan ook al op kindertijd beginnen. 

Hoe dwangneurose wordt vastgesteld

Aan de hand van de symptomen en bepaalde criteria kan dwangneurose vastgesteld worden. Er is geen specifieke diagnostische test waarmee je dwangneurose aan kunt tonen.

Alle hiervoor besproken symptomen, gedachten, gevoelens, en gedragspatronen worden bij een psychologische evaluatie in kaart gebracht.

Er zal gekeken worden of je obsessies of dwangmatig gedrag vertoont en zo ja of het je kwaliteit van leven vermindert. 

Je zal geholpen worden door een opgeleide therapeut die de obsessies en dwangmatig gedrag zal bekijken en ook onderzoekt of deze obsessies en dwanghandelingen veel tijd in beslag nemen.

Of de obsessies en dwanghandelingen belangrijke activiteiten in je leven beperken zoals je school, werk of sociale leven.

Met toestemming kan je zorgverlener ook een gesprek voeren met familieleden of vrienden. Daarnaast wordt er eventueel een lichamelijk onderzoek uitgevoerd om eventuele andere oorzaken uit te sluiten.

Op welke leeftijd dwangneurose voorkomt

Kinderen, adolescenten en volwassenen kunnen dwangneurose krijgen, maar bij de meeste mensen wordt de diagnose rond 19-jarige leeftijd gesteld. Bij jongens begint het meestal eerder. 

Je kunt het echter ook na 35 jaar nog ontwikkelen.

De klachten kunnen je dagelijkse leven nogal beïnvloeden. De voortdurende dwanghandelingen kunnen verwoestend zijn.

Op meerdere manieren kun je het onder controle helpen krijgen.

De behandeling van dwangneurose

De belangrijkste behandelingen van dwangneurose zijn psychotherapie en medicatie en in combinatie zijn ze vaak het meest effectief.

Psychotherapie. Bij psychotherapie wordt je geleidelijk aan je obsessie of object blootgesteld. Dit wordt ook wel ‘Exposure and response prevention’ genoemd. De behandelaar zal je leren hoe je de drang van de dwangrituelen kunt weerstaan.

Medicijnen. Obsessies en dwanghandelingen kunnen met bepaalde medicijnen onder controle gekregen worden. Meestal worden antidepressiva als eerste geprobeerd.

Andere behandelingsmogelijkheden:

1. diepe hersenstimulatie
2. poliklinische behandelingsprogramma’s
3. transcraniële magnetische stimulatie

Take home message

Veel mensen hebben dwangneurose.

Het kan onredelijk en buitensporig zijn waardoor je dagelijkse leven flink belemmerd kan worden. Mensen realiseren zich vaak niet hoe erg dwangneurose hun leven belemmert.

Wat is dwangneurose?

Dwangneurose is een angststoornis waarbij je dingen vaak dubbel controleert en bepaalde rituelen opvolgt om je angst te verlichten.

Mogelijk heb je dwangneurose als je je deurslot of fornuis vaker controleert, als je alles geordend wilt hebben, als je bang bent om besmet te raken of als er bepaalde rituelen of regels zijn die je opvolgt om angst (tijdelijk) te verlichten.

Vaak leiden de obsessieve gedachten je af en zijn ze storend. De dwanghandelingen kunnen ook onplezierig zijn en je slechts een tijdelijke angstverlichting geven.

Dwangneurose komt in meerdere gedaantes voor. 

Er zijn oneindig veel vormen van dwangneurose.

Ga langs je dokter om het vast te laten stellen. Met bijvoorbeeld psychotherapie en medicatie kunnen de klachten onder controle gekregen worden.