De angstcultuur in de zorg heeft tragische gevolgen, zoals het schandaal bij het UMC Utrecht, waar na sterfgevallen bleek dat medewerkers niet vrijuit konden praten over gemaakte fouten, wat resulteerde in een klimaat van angst en terughoudendheid.

De straffen waren mild, met een maximale boete van 16.750 euro per overtreding, maar gezien de jaarlijkse omzet van ruim 1,2 miljard euro lijkt dit eerder symbolisch.

Daarnaast is er sprake van seksuele intimidatie, zoals het ongepaste verzoek van een arts aan coassistenten om hun cupmaat op een bord te schrijven. En niemand die er iets van zei.

Persoonlijk heb ik ook een angstcultuur meegemaakt, waarin jonge artsen niet alles durfden te zeggen en bepaalde oudere specialisten waren berucht omdat ze andere jonge artsen tot tranen brachten. Desondanks wil ik benadrukken dat de meeste artsen en afdelingen uitstekend werk verrichten.

Een cultuur van openheid waarin fouten besproken kunnen worden is van levensbelang. Jaarlijks worden naar schatting 185.000 medische fouten gemaakt, en van elke fout valt te leren. Elke vermijdbare dood is er één te veel. Laten we nooit vergeten dat de patiënt altijd centraal staat. De patiënt is prominent.

Dit artikel werpt meer licht op de angstcultuur in de zorg en belicht zes verschillende Nederlandse schandalen.

1. Machtsmisbruik en seksuele intimidatie

Een recente enquête onder ruim zesduizend artsen en geneeskundestudenten, uitgevoerd door Medisch Contact, onthult dat meer dan de helft van hen geconfronteerd is met pesten, machtsmisbruik of seksuele intimidatie op de werkvloer van ziekenhuizen. 

Het meest gemelde probleem is intimidatie en machtsmisbruik, gevolgd door seksueel wangedrag, discriminatie en pestgedrag. 

Ongeveer één op de vijf respondenten die te maken kreeg met grensoverschrijdend gedrag, ervaarde daar psychische problemen door.

In een reportage van Nieuwsuur vertelden 25 artsen en geneeskundestudenten over hun ervaringen, voornamelijk vrouwen. 

Echter, geen van hen durfde openlijk te spreken uit angst voor mogelijke negatieve gevolgen voor hun carrière. 

Een jonge specialist in opleiding deelde haar verhaal over seksueel wangedrag door een veel oudere collega, variërend van ongepaste blikken naar haar borsten tot dubbelzinnige opmerkingen en flirterige berichten. 

Ondanks een melding bij de opleider voelde zij zich niet serieus genomen.

Hopelijk kan AI in de gezondheidszorg een positieve verandering teweegbrengen in deze angstcultuur, door bijvoorbeeld te helpen voorkomen dat ongepaste opmerkingen snel worden gemaakt, mits we het systeem natuurlijk goed instellen.

2. Vieze ziekenhuizen door angstcultuur

Angstcultuur blijkt een ernstig probleem te zijn in ziekenhuizen, zoals onthuld door verborgen camerabeelden van ZEMBLA. 

Artsen en verpleegkundigen durven elkaar niet aan te spreken op fouten of hygiëneprotocollen, wat resulteert in overtredingen zoals het dragen van verboden sieraden en het negeren van handhygiënevoorschriften. 

Professor Johan Lange van het Erasmus MC en professor Jan Klein van de Erasmusuniversiteit uiten hun bezorgdheid over deze cultuur, waarbij angst voor repercussies een gevaar vormt voor de patiëntveiligheid. 

Verslaggever Ton van der Ham bracht dit aan het licht na vier weken undercoverwerk in verschillende ziekenhuizen. 

Artsen geven toe dat ze de regels niet serieus nemen, wat door experts wordt beschouwd als een gebrek aan discipline en veiligheidscultuur. 

De ziekenhuisdirecties, geconfronteerd met de beelden, beloven verbeteringen door te voeren en wijzen op mogelijke sancties als deze niet succesvol zijn.

3. Angstcultuur UMC Utrecht

In het UMC Utrecht zijn er door een onveilig klimaat, mogelijk patiënten overleden door niet gemelde fouten. Nadat twee mensen anoniem hier een boekje open deden in het programma zembla heeft UMC aangifte gedaan. 

Het UMC Utrecht worstelde met een gebrek aan openheid over fouten, aldus de Inspectie voor de Gezondheidszorg. 

Medewerkers voelden zich niet vrij om fouten te melden, wat resulteerde in een angstcultuur. 

De raad van bestuur faalde in het creëren van een veilige omgeving voor open communicatie, een ernstig probleem volgens de inspectie. 

Het onderzoek volgde op meerdere sterfgevallen op de KNO-afdeling en meldingen van een onveilig werkklimaat. 

Het UMC kreeg twee boetes omdat het naliet calamiteiten tijdig te melden aan de inspectie. Hoewel de hoogte van de boetes niet bekend is, is de financiële impact voor het ziekenhuis minimaal gezien hun winst in 2015. Het UMC heeft al stappen genomen, maar er is nog veel werk aan de winkel.

Een Overzicht van Belangrijke Gebeurtenissen (2015-2016)

In november 2015 onthulden artsen van de KNO-afdeling van het UMC Utrecht een angstcultuur en onveilig werkklimaat, waarbij ze anoniem melding maakten bij de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ). 

Dit leidde tot onderzoek en het opleggen van boetes aan het ziekenhuis voor het niet melden van calamiteiten. 

Het ziekenhuis reageerde door een externe commissie in te stellen en maatregelen te nemen, maar de problemen bleven aanhouden, waaronder het betrokken zijn van een omstreden KNO-arts bij meerdere dodelijke calamiteiten. 

Het UMC Utrecht werd onder verscherpt toezicht gesteld en er volgden Kamervragen en onderzoeken. 

Uiteindelijk werd de opleiding van urologen aan het Academisch Medisch Centrum (AMC) opgeschort vanwege problemen met patiëntveiligheid. 

Het onderzoeksbureau concludeerde dat het leiderschapscultuur binnen het UMC Utrecht zorgelijk was voor patiëntveiligheid. 

Dit alles heeft de aandacht van de inspectie en de politiek getrokken, met een oproep voor meer openheid over calamiteiten en onderzoeken naar mogelijke zorgfraude.

4. Angstcultuur VUmc

Voormalig toezichthouder bij het VUmc, Hans Berg, bekritiseert de leiding van het ziekenhuis omdat ze geen kritiek kunnen verdragen en alles controleren. 

Berg heeft dit afgelopen in de Volkskrant gezegd. Hij vindt vooral dat ze slecht omgaan met specialisten Paul en Postmus, die tijdelijk niet mochten werken.

Berg noemt het vertrek van bestuursleden Mulder en Van Ewijk erg, maar noodzakelijk. Hij denkt dat het bestuur het hele ziekenhuis in zijn greep hield en dat er veel angst heerste. 

Berg was tot januari lid van de raad van toezicht. Hij heeft vaak gezegd dat er problemen waren met de veiligheid van de patiënten, maar het bestuur deed er niks aan.

Chirurg Rick Paul denkt dat hij weer aan het werk kan bij het VUmc. Zijn advocaat heeft gezegd dat de vertrokken bestuurders hem welkom hebben geheten. 

Voor hoogleraar Pieter Postmus is het minder zeker. Misschien kan hij ook terugkomen, maar dat is nog niet zeker. 

5. Angstcultuur Catharina Ziekenhuis Eindhoven

In het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven is er gedoe over hoe er met personeel wordt omgegaan. 

Vier vakbonden hebben daarover een klachtbrief gestuurd. Ze vinden dat er veel ontevredenheid is onder artsen en verpleegkundigen. Ook vinden ze dat er slecht wordt gecommuniceerd binnen het ziekenhuis.

Het gedoe begon toen er geheime filmpjes opdoken van het personeel. Het ziekenhuis had die gemaakt zonder dat de medewerkers dat wisten. 

Dat zorgde voor veel ophef. Sommige werknemers durven nu niet openlijk te klagen, uit angst om hun baan te verliezen.

Een vakbond vindt dat er een onafhankelijk onderzoek moet komen naar wat er aan de hand is in het ziekenhuis. 

De leiding van het ziekenhuis heeft excuses aangeboden voor de filmpjes, maar dat neemt de onrust niet weg.

Het ziekenhuis had de filmpjes gemaakt om aan te tonen dat het personeel niet altijd even hygiënisch werkt.

6. Angstcultuur bij Reumazorg Zuid West Nederland

Medewerkers van de klinieken in Goes en Roosendaal bij Reumazorg Zuid West Nederland (RZWN) voelen zich niet veilig vanwege een angstcultuur. Ze ervaren een hoge werkdruk en durven geen kritiek te uiten. Josien Veris, de voorzitter van de raad van bestuur en reumatoloog, wordt beschuldigd van het creëren van deze sfeer. Volgens onderzoek door BN DeStem duldt ze geen tegenspraak en dreigt ze met ontslag.

RZWN werd opgericht in 2015 door drie reumatologen van het Bravis Ziekenhuis. Toen Joop Harbers ziek thuis kwam te zitten en later niet terugkeerde, mochten medewerkers niets zeggen. Patiënten ontdekten dit echter en vroegen hun huisartsen om opheldering.

Door het vertrek van veel reumatologen eiste het personeel in oktober een onderzoek naar het functioneren van Josien Veris. Haar dubbelrol als bestuurder en reumatoloog zorgt voor belangenconflicten. Het gebrek aan empathie van Veris maakt dat medewerkers zich niet veilig voelen. Ze zwijgen uit angst voor repercussies.

Hoewel een interim-bestuurder en de cliëntenraad de zorgkwaliteit niet in gevaar zien, keerden sommige patiënten terug naar het Bravis Ziekenhuis. Ze waren ontevreden over de constante wisselingen van reumatologen en het gedwongen vertrek van Harbers. De interim-bestuurder betreurt het verspreiden van onjuiste informatie over de raad van bestuur.

Take home message

De angstcultuur in de zorg is een wijdverbreid probleem met verstrekkende gevolgen.

Een van de meest schrijnende voorbeelden is het schandaal bij het UMC Utrecht, waar medewerkers niet vrijuit konden spreken over gemaakte fouten, wat mogelijk heeft bijgedragen aan sterfgevallen. 

De mildheid van de opgelegde straffen staat in schril contrast met de ernst van de situatie en lijkt eerder symbolisch gezien de financiële omvang van het ziekenhuis.

Seksuele intimidatie blijkt ook een groot probleem te zijn binnen de zorg, zoals aangetoond door het ongepaste gedrag van een arts jegens coassistenten. 

Het gebrek aan reactie op dergelijke incidenten versterkt de angstcultuur en maakt het moeilijk voor slachtoffers om zich uit te spreken.

Desalniettemin is het belangrijk om te benadrukken dat de meerderheid van de zorgverleners uitstekend werk verricht.

Een cultuur van openheid en transparantie is van vitaal belang om fouten te bespreken en ervan te leren. 

Het is cruciaal om te onthouden dat de patiënt altijd centraal staat en dat elke vermijdbare dood er één te veel is.

De zes beschreven schandalen werpen elk hun eigen licht op de ernst van de angstcultuur in de zorg. 

Van machtsmisbruik en seksuele intimidatie tot vieze ziekenhuizen door gebrek aan openheid en angstcultuur bij specifieke instellingen, deze voorbeelden benadrukken de noodzaak van verandering. 

Een cultuur van veiligheid, waarin medewerkers vrijuit kunnen spreken zonder angst voor repercussies, is essentieel voor het waarborgen van kwalitatieve zorg en het voorkomen van toekomstige tragedies.

Op mijn youtube kanaal bespreek ik regelmatig zulke belangrijke onderwerpen, waarbij ik hoop bij te dragen aan bewustwording en verandering in de zorgsector.