Geschreven door Dirk Cornelis, BSc
Er bestaat nogal wat verwarring rondom havergluten. De term “glutenvrije haver” is erg misleidend. Toch vormt haver mogelijk een uitzondering op de regel.
Gluten is een groep eiwitten dat van nature in tarwe, rogge en gerst voorkomt. Aangezien steeds meer mensen glutenintolerantie ontwikkelen is er een grote behoefte aan voedingsalternatieven.
Wellicht heb je ergens over havergluten gelezen en vraag je je nu af of dat wel samengaat met een glutenvrij dieet. Kortom, mag je havergluten consumeren?
Haver bevat avenine gluten. Glutenvrije haver betekent dat het geteeld en verwerkt is, zonder dat de haver in direct contact is gekomen met andere soorten gluten die voorkomen in tarwe, rogge en gerst. Strikt genomen is haver dus niet glutenvrij. De kans is echter groot dat mensen met glutenintolerantie probleemloos haver kunnen eten, omdat het tarwevrij is. Het gliadine in tarwe is namelijk de boosdoener van de meeste problemen. Voor coeliakiepatiënten ligt dat anders.
Dit artikel vertelt je alles over havergluten, waarom haver niet glutenvrij is, glutenfracties, hoe verschillende mensen reageren op havergluten en verschillende alternatieven.
Haver is niet glutenvrij
Elk voedingsmiddel bevat een andere gluten prolamine fractie.
Glutenfracties:
- tarwe: gliadine
- gerst: hordeïne
- rogge: secaline
- haver: avenine
Zoals je ziet bevat haver wel degelijk gluten, namelijk avenine. Hier ontstaat vaak verwarring.
Je bent vast wel eens glutenvrije recepten of producten tegengekomen. Dit verwijst echter naar iets anders. Met glutenvrije haver bedoelen de producenten dat het product niet in direct contact is gekomen met tarwe, gerst of rogge.
Een levensmiddel is glutenvrij wanneer er geen detecteerbare gluten worden aangetoond volgens een gevoelige universeel aanvaarde methode. In de europese unie wordt een een detectieniveau gehandhaafd van 20 delen per miljoen. Wanneer het glutengehalte minder dan 20 ppm bedraagt, mag het als glutenvrij worden gelabeld.
Kruisbesmetting met havergluten
Het avenine in haver vormt vaak geen probleem. De grootste boosdoener is een besmetting met andere gluten tijdens de productie.
Haver wordt vaak naast tarwe geteeld en verwerkt met dezelfde machines. Er zijn dus een paar punten waarbij er kruisbesmetting van gluten kan plaatsvinden. Voor de landbouwers vormt dit vaak geen probleem, omdat een paar andere zaden in de haver de textuur en smaak niet zullen veranderen. Het eindproduct blijft dus grotendeels hetzelfde.
Maar hoe significant is een beetje gerst in heel haverveld? Is gluten besmetting erg? Voor coeliakiepatiënten kan een glutenhoudend zaadje veel uitmaken. Dit verklaart waarom de grens om een product glutenvrij te noemen erg streng is. Een miljoen haverkorrels mag niet meer dan 20 glutenbevattende korrels bevatten.
Een onderzoek uit 2008 toonde aan dat er bij maar liefst 70 procent van hun 110 monsters kruisbesmetting had plaatsgevonden. Bij een ander onderzoek was 88 procent van 133 monsters besmet geraakt.
Verschil tussen glutenintolerantie en coeliakie
Op het gebied van havergluten maakt het nogal uit hoe gevoelig je precies bent. Aan de hand van onderstaande verschillen zal dit duidelijker worden.
Bij glutenintolerantie is er sprake van een verteringsprobleem, terwijl er bij coeliakie sprake is van een autoimmuun probleem.
Na het eten van gluten zal het immuunsysteem van iemand met coeliakie zowel de gluten als het eigen lichaamsweefsel aanvallen, leidend tot ontstekingen en slijmvliesbeschadiging.
Glutenintolerantie wordt vastgesteld aan de hand van symptomen die verband houden met de inname van gluten en een negatieve coeliakie test.
Hoewel beide groepen soortgelijke symptomen ervaren, is er dus een andere antilichaamrespons.
Uiteindelijk gaat het er natuurlijk om of er vervelende symptomen optreden. In de praktijk wordt het avenine in haver zeer goed verdragen.
Gluten intolerantie, coeliakie en havergluten
Hoewel ze als glutenvrije producten worden verkocht, bevatten haverproducten avenine gluten dat bij sommige coeliakie patiënten wel degelijk beschadigingen en ontstekingen van de dunne darm slijmvliezen kunnen veroorzaken. Symptomen kunnen al optreden na het consumeren van sporen van gluten.
Een studie uit The European Journal of Nutrition stelde vast dat sommige haver-eiwitten immuunreacties kunnen opwekken die vergelijkbaar waren met die van tarwe.
Meerdere studies hebben haverconsumptie in verband gebracht met schade en ontstekingen onder mensen met ernstige glutenovergevoeligheid. Om deze reden staat op de website van Coeliac New Zealand dat coeliakie patiënten haver moeten vermijden.
Echter, mensen met glutenovergevoeligheid, zonder coeliakie, lopen na het eten van gluten geen aantoonbare dunne darm schade op.
Hoewel de symptomen van coeliakie en glutenintolerantie hetzelfde kunnen zijn, is de lichamelijke respons zeer verschillend.
Glutenvrije granen voedingsmiddelen
Misschien ben je nog niet helemaal gerust over havergluten. Gelukkig zijn hier meerdere gezonde alternatieven voor.
Glutenvrije granen:
- rijst
- boekweit
- quinoa
- pijlwortel
- sorghum
- amarant
- gierst
- vlas
- tapioca
Glutenvrije voedingsmiddelen:
- vis en zeevruchten
- vlees
- fruit
- groenten
- zuivelproducten
- eieren
- noten en peulvruchten
- oliën en vetten
- knollen
Take home message
Volgens de wetenschap zouden er bij haverproducten geen glutenvrije labels gebruikt mogen worden. Haver bevat namelijk avenine gluten. Officieel zou het dus geen onderdeel kunnen zijn van een glutenvrij dieet.
In meerdere landen worden haverproducten niet toegestaan het label glutenvrij te gebruiken. Haver en haverproducten mogen wel tarwevrij worden genoemd.
Hoewel je zeker moet oppassen voor havergluten, vormt haver voor mensen met gluten overgevoeligheden een uitstekend alternatief. Haver wordt in dat opzicht ondergewaardeerd.
Mensen met coeliakie moeten havergluten echter, net als andere gluten, vermijden. Voor hun is het namelijk wel schadelijk.
Haver is niet glutenvrij, maar het zorgt vaak niet voor symptomen. Dit komt doordat juist het gliadine in tarwe voor de meeste problemen zorgt.
Kortom, de verwarring rondom havergluten is er niet zonder reden.
Over Diederik
Bronnen
Garsed, K., & Scott, B. B. (2007). Can oats be taken in a gluten-free diet? A systematic review. Scandinavian journal of gastroenterology, 42(2), 171-178.
Thompson, T. (2003). Oats and the gluten-free diet. Journal of the American Dietetic Association, 103(3), 376-379.
Fric, P., Gabrovska, D., & Nevoral, J. (2011). Celiac disease, gluten-free diet, and oats. Nutrition reviews, 69(2), 107-115.
Hernando, A., Mujico, J. R., Mena, M. C., Lombardía, M., & Mendez, E. (2008). Measurement of wheat gluten and barley hordeins in contaminated oats from Europe, the United States and Canada by Sandwich R5 ELISA. European journal of gastroenterology & hepatology, 20(6), 545-554.
Hüttner, E. K., & Arendt, E. K. (2010). Recent advances in gluten-free baking and the current status of oats. Trends in Food Science & Technology, 21(6), 303-312.
Smulders, M. J., van de Wiel, C. C., van den Broeck, H. C., van der Meer, I. M., Israel-Hoevelaken, T. P. M., Timmer, R. D., … & Gilissen, L. J. (2018). Oats in healthy gluten-free and regular diets: A perspective. Food Research International, 110, 3-10.
Arendt, E. K., Morrissey, A., Moore, M. M., & Dal Bello, F. (2008). Gluten-free breads. In Gluten-free cereal products and beverages (pp. 289-VII). Academic Press.
Silvester, J. A., Weiten, D., Graff, L. A., Walker, J. R., & Duerksen, D. R. (2016). Is it gluten-free? Relationship between self-reported gluten-free diet adherence and knowledge of gluten content of foods. Nutrition, 32(7-8), 777-783.
Swagerty Jr, D. L., Walling, A., & Klein, R. M. (2002). Lactose intolerance. American family physician, 65(9), 1845.
Garipoglu, G., Ersoy, N., Gülşen, M., & Özgürtaş, T. (2021). Effect of lactose intolerance severity on food intake and quality of life in adults with lactose intolerance in Turkey. Journal of Health Research.
Rostami, K., Bold, J., Parr, A., & Johnson, M. W. (2017). Gluten-free diet indications, safety, quality, labels, and challenges.
