Elke dag verwonder ik mij over het leven. Als ik naar boven kijk, realiseer ik me hoe klein we zijn in het grote geheel, vooral omdat de mens pas sinds ‘kort’ de aarde domineert. 

Op zulke momenten vraag ik mij af wanneer het heelal, het leven, en specifiek de mens allemaal ontstaan zijn.

Het heelal is ongeveer 13,8 miljard jaar oud. De aarde is ongeveer 4,5 miljard jaar oud. Het leven op aarde begon ongeveer 3,8 miljard jaar geleden en de vroegste fossielen dateren van 3,5 miljard jaar geleden. 

Maar hoe lang bestaat de mens?

Dit artikel vertelt je alles over de voorouders van de mens, hun oorsprong, onze evolutie, het dieet van de oermens en hun levensverwachting.

Wat aten de oermensen vroeger?

De oermensen, oftewel de vroegste menselijke voorouders, hadden een gevarieerd dieet dat afhankelijk was van hun omgeving en de beschikbare voedselbronnen. 

Het dieet van deze vroege mensen evolueerde door de tijd heen en verschilde tussen de verschillende soorten en tijdsperioden.

De vroegste homininen, zoals Australopithecus, leefden ongeveer 4 miljoen tot 2 miljoen jaar geleden. 

Hun dieet bestond voornamelijk uit planten, zoals vruchten, bladeren, zaden en noten. Deze vroege mensen waren waarschijnlijk ook in staat om insecten en kleine dieren te vangen en te eten. 

Er zijn aanwijzingen dat Australopithecus ook harde en vezelige planten at, zoals wortels en knollen, waarvoor ze mogelijk eenvoudige werktuigen gebruikten om deze te verwerken.

Naarmate het geslacht Homo verscheen, zoals Homo habilis en later Homo erectus, begon het dieet meer gevarieerd en rijker te worden in eiwitten. 

Homo habilis, die ongeveer 2,8 miljoen jaar geleden leefde, staat bekend als de eerste soort die gebruikmaakte van stenen werktuigen. 

Met deze werktuigen konden ze dierenhuiden snijden en botten kraken om bij het voedzame merg te komen. 

Hun dieet bestond nog steeds uit een mix van plantaardig voedsel, maar vlees werd een belangrijkere voedselbron.

Homo erectus, die ongeveer 1,9 miljoen jaar geleden verscheen, was nog meer afhankelijk van vlees. 

Deze soort jaagde waarschijnlijk actief op grote dieren en was een uitstekende aaseter. Homo erectus had ook vuur onder controle, wat betekende dat ze voedsel konden koken. 

Dit was een grote stap vooruit omdat koken voedsel gemakkelijker verteerbaar maakt en voedingsstoffen beter beschikbaar maakt.

De moderne mens, Homo sapiens, die ongeveer 300.000 jaar geleden verscheen, had een zeer gevarieerd dieet dat bestond uit een mix van planten en dieren. 

Afhankelijk van de regio waar ze leefden, aten vroege Homo sapiens wilde vruchten, groenten, noten, zaden, vlees, vis en schaaldieren. 

De uitvinding van complexere werktuigen en technieken, zoals het maken van speerpunten en het vangen van vis, breidde hun dieet verder uit.

Samengevat, oermensen aten een breed scala aan voedsel, van planten en vruchten tot vlees en vis. 

Hun dieet evolueerde in de loop van miljoenen jaren, afhankelijk van hun omgeving, de beschikbare technologie en de ontwikkeling van hun jacht- en verzameltechnieken.

Van wie stamt de mens af?  

De mens stamt af van een reeks voorouders die samen de evolutionaire lijn vormen die uiteindelijk leidde tot de moderne Homo sapiens. 

Deze voorouders worden vaak aangeduid als homininen, een groep die zowel de directe voorouders van de mens als hun nauw verwante soorten omvat.

Chimpansees. Onze evolutionaire reis begon ongeveer 7 miljoen jaar geleden met een gemeenschappelijke voorouder die we delen met chimpansees, onze dichtstbijzijnde levende verwanten. 

Sahelanthropus tchadensis. Eén van de vroegste bekende homininen is Sahelanthropus tchadensis, die zo’n 7 miljoen jaar geleden in Afrika leefde. Deze soort had een mix van primitieve en meer moderne kenmerken, zoals een klein hersenvolume, maar met een gezicht dat al iets meer leek op dat van latere mensachtigen.

Australopithecus. Rond 4 miljoen jaar geleden verscheen Australopithecus, een belangrijk geslacht in de menselijke evolutie. Deze homininen liepen al rechtop, wat een cruciale stap was in onze evolutionaire geschiedenis. Een bekende soort uit dit geslacht is Australopithecus afarensis, waartoe het beroemde fossiel “Lucy” behoort. Australopithecus-soorten leefden in Afrika en combineerden aanpassingen voor het leven in bomen met het vermogen om op twee benen te lopen.

Homo. Het geslacht Homo, waar de moderne mens toe behoort, ontstond ongeveer 2,8 miljoen jaar geleden. De vroege soorten binnen dit geslacht, zoals Homo habilis en Homo erectus, vertoonden al grotere hersenen en maakten gebruik van gereedschappen. Homo erectus was bovendien de eerste hominide die Afrika verliet en zich verspreidde naar andere delen van de wereld, zoals Azië en Europa.

Homo sapiens. De moderne mens, Homo sapiens, verscheen ongeveer 300.000 jaar geleden in Afrika. Homo sapiens onderscheidde zich door een groter en complexer brein, geavanceerdere technologieën en cultuur, en de capaciteit voor complexe taal. Deze eigenschappen hebben ons in staat gesteld om te overleven en te gedijen in diverse omgevingen over de hele wereld.

Samengevat stamt de mens af van een lange lijn van homininen, met elke soort die bijdroeg aan de ontwikkeling van kenmerken die ons onderscheiden als Homo sapiens.

Hoe oud is het leven op aarde?

Het leven op aarde is ongeveer 3,8 miljard jaar oud. Dit indrukwekkende tijdsbestek beslaat het grootste deel van de 4,5 miljard jaar oude geschiedenis van onze planeet. 

De aarde zelf ontstond ongeveer 4,5 miljard jaar geleden, toen gas en stof in het zonnestelsel samenklonterden om planeten te vormen.

De eerste vormen van leven verschenen ongeveer 700 miljoen jaar later. Deze vroege levensvormen waren eenvoudige, eencellige organismen die geen zuurstof nodig hadden om te overleven. 

Het bewijs van deze oudste levensvormen is gevonden in zeer oude gesteenten en mineralen, die microscopische fossielen en chemische sporen van biologische activiteit bevatten.

Een van de oudste bekende fossielen, ongeveer 3,5 miljard jaar oud, zijn stromatolieten. Dit zijn gelaagde structuren gevormd door de activiteit van cyanobacteriën, ook wel bekend als blauwalgen. 

Deze bacteriën waren in staat tot fotosynthese, een proces waarbij zonlicht wordt gebruikt om voedsel te produceren, en zij speelden een cruciale rol in de geleidelijke toename van zuurstof in de atmosfeer.

Gedurende miljarden jaren bleef het leven op aarde beperkt tot microscopische organismen. 

Pas ongeveer 600 miljoen jaar geleden begon er een grote diversificatie van meercellig leven plaats te vinden, wat leidde tot de ontwikkeling van complexe organismen zoals planten, dieren en fungi.

De periode van snelle evolutie en diversificatie van levensvormen die volgde, staat bekend als het Cambrium, ongeveer 541 miljoen jaar geleden. 

Dit markeerde het begin van een tijdperk waarin de meeste grote groepen dieren voor het eerst verschenen, in wat vaak de “Cambrische Explosie” wordt genoemd.

Samengevat, het leven op aarde begon ongeveer 3,8 miljard jaar geleden met eenvoudige eencellige organismen. Door miljarden jaren van evolutie en aanpassing hebben deze vroege levensvormen geleid tot de rijke diversiteit van leven die we vandaag de dag op onze planeet zien.

Wie was de eerste mens in Nederland? 

De eerste mens in Nederland was een vroege vertegenwoordiger van de soort Homo heidelbergensis. 

Deze soort leefde ongeveer 600.000 tot 200.000 jaar geleden en wordt beschouwd als een voorouder van zowel de Neanderthalers als de moderne mensen.

Het oudste menselijke fossiel dat in Nederland is gevonden, is een schedelfragment van een Homo heidelbergensis. 

Dit fossiel, bekend als de “schedel van Steinheim,” werd gevonden in het dorp Steinheim aan de Maas en dateert van ongeveer 250.000 jaar geleden. 

Homo heidelbergensis was een jager-verzamelaar die leefde in een tijd waarin het klimaat en de leefomstandigheden in Europa sterk konden variëren.

Naast Homo heidelbergensis zijn er ook sporen van Neanderthalers in Nederland gevonden. 

Neanderthalers (Homo neanderthalensis) leefden in Europa en delen van Azië van ongeveer 400.000 tot 40.000 jaar geleden. 

In Nederland zijn verschillende Neanderthaler-vondsten gedaan, waaronder werktuigen en fossielen. 

Een belangrijke vondst is de “Krijn,” een fragment van een Neanderthalerschedel dat werd ontdekt in de Noordzee, voor de kust van Zeeland. 

Krijn leefde ongeveer 50.000 tot 70.000 jaar geleden en is het oudste menselijke fossiel dat in Nederland is gevonden.

De Neanderthalers waren goed aangepast aan het koude klimaat van de ijstijden en leefden van jagen en verzamelen. 

Ze gebruikten geavanceerde werktuigen en hadden een complexe sociale structuur. 

Hun aanwezigheid in Nederland eindigde ongeveer 40.000 jaar geleden, rond dezelfde tijd dat de moderne mens (Homo sapiens) Europa begon te koloniseren.

De eerste moderne mensen bereikten Nederland waarschijnlijk rond 40.000 jaar geleden. 

Deze vroege Homo sapiens maakten deel uit van de Cro-Magnon-cultuur, die bekend staat om haar geavanceerde werktuigen, kunst en grotschilderingen. 

Deze moderne mensen vestigden zich in verschillende delen van Europa en verdrongen uiteindelijk de Neanderthalers.

Samengevat, de eerste mens in Nederland was Homo heidelbergensis, gevolgd door de Neanderthalers, en tenslotte de moderne Homo sapiens. 

Elke groep droeg bij aan de rijke prehistorische geschiedenis van het gebied dat we nu Nederland noemen.

Hoe zagen Neanderthalers eruit?

Neanderthalers hadden een robuuste, gespierde lichaamsbouw met onderscheidende gelaatstrekken zoals zware wenkbrauwbogen, een grote neus en een lange, platte schedel. Hun fysieke aanpassingen hielpen hen te overleven in de barre, koude omgevingen van de ijstijd.

Neanderthalers, die leefden van ongeveer 400.000 tot 40.000 jaar geleden, hadden een uiterlijk dat zowel overeenkomsten als verschillen vertoont met moderne mensen. 

Hun fysieke kenmerken waren aangepast aan het koude klimaat van de ijstijd in Europa en delen van Azië.

Neanderthalers hadden een robuuste lichaamsbouw. Ze waren korter en steviger dan de meeste moderne mensen, met een gemiddelde lengte van ongeveer 1,60 meter voor mannen en iets korter voor vrouwen. 

Hun gespierde lichamen waren goed aangepast aan het harde leven en de koude omstandigheden waarin ze leefden.

Het gezicht van een Neanderthaler was opvallend anders dan dat van een moderne mens. 

Ze hadden een laag, breed voorhoofd zonder de prominente voorhoofdsknobbels die typisch zijn voor Homo sapiens. 

Hun wenkbrauwbogen waren zwaar en uitgesproken, wat hen een karakteristiek en enigszins dreigend uiterlijk gaf. 

De neus van een Neanderthaler was groot en breed, waarschijnlijk een aanpassing om de koude lucht die ze inademden te verwarmen en te bevochtigen.

Hun schedel had een lange, platte vorm met een achterhoofd dat naar buiten stak, een kenmerk dat soms wordt beschreven als een “occipitale bun.” 

De hersenen van Neanderthalers waren gemiddeld even groot of zelfs iets groter dan die van moderne mensen, hoewel de vorm verschilde. 

Dit suggereert dat ze een vergelijkbaar intellectueel vermogen hadden, hoewel hun cultuur en technologieën anders waren.

De tanden van Neanderthalers waren groter dan die van moderne mensen, met krachtige kaken die geschikt waren voor het kauwen van taai voedsel. 

Hun handen waren sterk en behendig, wat hen in staat stelde om geavanceerde werktuigen te maken en te gebruiken.

Neanderthalers hadden ook een lichtere huid en rood of blond haar, hoewel dit varieerde afhankelijk van de regio en de individuele genetische variatie. 

Deze kenmerken waren waarschijnlijk aanpassingen aan de lagere UV-straling in de noordelijke breedtegraden waar ze vaak leefden.

Hoe oud is de oermens?

Hoe lang geleden leefde de oermens? 

De oudste voorouders van de mens, zoals Ardipithecus en Australopithecus, leefden meer dan 4 miljoen jaar geleden in Afrika. Deze primitieve homininen waren nog geen leden van het geslacht Homo, maar ze vertoonden al enkele eigenschappen die kenmerkend zijn voor latere mensachtigen, zoals bipedalisme (het vermogen om op twee benen te lopen).

Het geslacht Homo, waartoe moderne mensen behoren, ontstond ongeveer 2,8 miljoen jaar geleden met soorten zoals Homo habilis en Homo erectus. Homo habilis wordt beschouwd als een van de eerste werkelijke mensachtigen vanwege zijn gebruik van stenen werktuigen. Homo erectus, dat een meer geavanceerde toolkit had en zich verspreidde over grote delen van Afrika, Azië en Europa, leefde van ongeveer 2 miljoen tot 200.000 jaar geleden.

De moderne mens, Homo sapiens, verscheen relatief recent, ongeveer 300.000 jaar geleden in Afrika. Deze soort is de enige overlevende vertegenwoordiger van het geslacht Homo en heeft zich over de hele wereld verspreid.

Kortom, de leeftijd van de “oermens” kan variëren afhankelijk van welke specifieke soort of periode wordt bedoeld. 

Over het algemeen strekt de periode van de vroegste homininen tot de moderne Homo sapiens zich uit over een tijdsbestek van meer dan 4 miljoen jaar.

Take home message

Elke dag brengt een nieuwe verwondering over het leven, terwijl ik besef hoe nietig we zijn in het kosmische geheel, vooral nu de mens pas recentelijk de aarde heeft gedomineerd. 

De oorsprong van het heelal, het leven en de mensheid intrigeert me mateloos. 

Het universum bestaat al 13,8 miljard jaar, onze planeet 4,5 miljard jaar, en leven ontstond zo’n 3,8 miljard jaar geleden, waarvan de oudste fossielen 3,5 miljard jaar oud zijn. 

Maar hoe lang bestaat de mens al? 

Onze vroegste voorouders, de homininen, verschenen al 7 miljoen jaar geleden, terwijl het geslacht Homo zo’n 2 miljoen tot 1,5 miljoen jaar geleden ontstond, en moderne Homo sapiens zo’n 190.000 jaar geleden in Afrika. 

Het is verbijsterend dat onze beschaving, met een potentieel van slechts een miljoen jaar, slechts een fractie van een fractie van de tijdlijn van het universum vertegenwoordigt. 

Dit besef benadrukt hoe belangrijk het is om de mysteries van ons bestaan verder te verkennen.

Deze fascinerende reis door de tijd en de kosmos benadrukt de onmetelijke complexiteit en schoonheid van ons bestaan. 

Het belang van nieuwsgierigheid en onderzoek naar deze onderwerpen kan niet genoeg worden benadrukt, en het voortzetten van dit gesprek is essentieel om ons begrip van de wereld om ons heen te verdiepen.