Bij ongeveer 39,5% van de mensen zal op een gegeven moment kanker vastgesteld worden.

We weten allemaal dat kanker kan groeien en uitzaaien en dat je aan kanker kan doodgaan.

Maar wat is kanker?

Dit artikel vertelt je hoe kanker ontstaat, de oorzaken van kanker, wat een tumor precies is en hoe uitzaaiingen ontstaan.

De 4 soorten kanker

Er zijn verschillende soorten kanker:

1. Leukemieën (bloedkanker)
2. Carcinoom (oppervlakkige kanker): kanker in de huid, kanker van het bedekkende weefsel in je inwendige organen of klieren
3. Sarcoom (bindweefsel kanker): kanker in de ondersteunende en verbindende weefsels
4. Lymfoom: kanker dat in het lymfestelsel begint (lymfeklieren)

Hoe ontstaat kanker in je lichaam?

Je lichaam bestaat uit cellen. Deze cellen hebben een beperkte levensduur en sterven af. Daarom maakt je lichaam continu nieuwe cellen aan.

Normaal gesproken is er een evenwicht tussen groei van cellen en het afsterven van cellen. Cellen sterven af door beschadiging of ouderdom.

Bij kanker is dit evenwicht verstoord en is er sprake van een ongeremde groei van cellen en eventuele vermindering van het afsterven van bestaande cellen. Deze snelle celgroei leidt tot een gezwel of tumor.

De rol van DNA

In elke cel zit DNA. DNA bevat de erfelijke eigenschappen van ons lichaam, zoals de bloedgroep en de kleur van de ogen.

Door het DNA weten cellen wat ze moeten doen, zo heeft het DNA verschillende eigenschappen.

Bij een celdeling ontstaan uit één cel twee dochtercellen, met exact hetzelfde DNA als de moedercel.

Beschadiging of mutatie

Als het stukje DNA dat de snelheid van de celdeling beïnvloedt ernstig beschadigd raakt, kan de cel zich sneller gaan delen, deze verandering in de cel noemen we een mutatie. 

De dochtercellen van elke cel bevatten dezelfde beschadiging in het DNA. Daardoor gaan ook deze cellen zich ongeremd delen, met kanker tot gevolg.

Om daadwerkelijk kanker te krijgen moeten de mutaties optreden in genen die betrokken zijn bij het reguleren van de celdeling. De volgende genen zijn met name van belang:

1. Genen die betrokken zijn bij het reguleren van celdood
2. Genen die de celdeling remmen
3. Genen die betrokken zijn bij het herstel van beschadigd DNA
4. Genen die betrokken zijn bij het aanleggen van nieuwe bloedvaten die rondom de tumor groeien, zodat ze zich makkelijk kunnen uitzaaien.

Hierdoor kunnen cellen ontstaan die zich ongecontroleerd vermenigvuldigen, minder snel afsterven en door omliggend weefsel heen kunnen gaan groeien waardoor ze uit kunnen zaaien naar andere organen.

3 Oorzaken van mutaties bij kanker

Er zijn verschillende oorzaken voor het optreden van een mutatie (verandering van het DNA in de cel): 

1. een fout bij de celdeling
2. schade aan het DNA door een infectie (HPV), tabak, asbest, straling of te veel zonlicht
3. overerven van de ouders

Voorbeelden van geërfde mutaties zijn het BRCA1-gen en het BRCA2-gen. Bij mutatie van dit gen hebben vrouwen een verhoogd risico op het krijgen van borstkanker of ovariumcarcinoom.

Kort samengevat ontstaat kanker dus door veranderingen in het DNA (mutatie). Bij kanker gaat het vooral om mutaties die een rol spelen bij de groei en deling van cellen. 

Door een mutatie kan een gen het signaal krijgen dat de cel moet delen. Zo ontstaan er meer cellen dan nodig.

Een cel met een mutatie kan ook te laat of niet het signaal krijgen dat een cel moet afsterven. Zo kunnen oude of beschadigde cellen blijven bestaan. 

Niet alle mutaties leiden ertoe dat een gezonde cel een kankercel wordt. Meestal is er een opeenstapeling van verschillende mutaties voordat een normale cel ‘ontspoort’ en verandert in een kankercel.

Er bestaat nogal wat verwarring rondom de termen kanker en tumoren. Is dat hetzelfde of iets anders?

Wat is een tumor?

Overmatige celdeling leidt tot een tumor, dat ook wel een gezwel wordt genoemd. Niet elke tumor wordt kanker genoemd.

Een tumor kan namelijk goed of kwaadaardig zijn en alleen de kwaadaardige tumoren noemen we kanker. Kort de verschillen op een rijtje:

Goedaardige tumor. Goedaardige tumoren groeien niet door andere weefsels heen en hebben bij de mutatie niet de eigenschap gekregen om zichzelf te kunnen verspreiden in het lichaam. Voorbeelden van goedaardige tumoren zijn wratten of een vleesboom in de baarmoeder. Een goedaardige tumor kan wel tegen omliggende weefsels of organen drukken. Dit kan een reden zijn om het gezwel te laten verwijderen. Sommige goedaardige tumoren kunnen zich in een later stadium ontwikkelen tot kwaadaardige tumoren. Dan is behandeling nodig.

Kwaadaardige tumor. Kwaadaardige tumoren kenmerken zich doordat ze allereerst de neiging hebben om in andere weefsels door te groeien. Met deze invasieve groei tasten ze andere organen aan. Ook kunnen de cellen losraken. De kankercellen kunnen via het bloed en/of de lymfe ergens anders in het lichaam terechtkomen. Ze kunnen zich daar hechten en uitgroeien tot nieuwe tumoren. Dit zijn uitzaaiingen, een ander woord voor uitzaaiingen is metastasen. Dit wordt later uitgebreid besproken.

Alleen kwaadaardige tumoren noemen we kanker. Dit artikel zal zich daarom alleen focussen op kwaadaardige tumoren.

Kwaadaardige tumoren

Je zult straks ook termen voorbij horen komen zoals solide en niet-solide tumoren of primaire en secundaire tumoren. Maar wat zijn dat precies?

1. Solide en niet-solide tumoren

Kanker kan solide en niet-solide zijn. 

Solide kanker. Kanker die ontstaat in een orgaan heet solide kanker. Solide betekent: vast, hecht en stevig. Voorbeelden van solide kankersoorten zijn: darmkanker, borstkanker en longkanker.

Niet-solide kanker. Niet-solide kanker ontstaat in weefsels of cellen die op verschillende plaatsen in het lichaam zitten. Niet-solide betekent: vloeibaar of los. Deze kankercellen zitten dus niet in een orgaan. Ze ontstaan in het bloed, het lymfestelsel of het vloeibare deel van het beenmerg. Voorbeelden van niet-solide kankersoorten zijn: 

1. Leukemie: acute en chronische leukemie (te veel en afwijkende witte bloedcellen)
2. Lymfeklierkanker: hodgkinlymfoom en non-hodgkinlymfoom
3. Multipel myeloom (kwaadaardige plasmacellen in beenmerg)

2. Primaire en secundaire tumoren

Alleen solide tumoren kunnen uitzaaien. De plek waar de tumor begonnen is, noemen we de primaire tumor.

Bij niet-solide tumoren op verschillende plekken spreken we van verspreiding, deze tumoren gaan namelijk niet in andere organen zitten.

Uitzaaiingen of metastasen zijn kwaadaardige tumoren die ontstaan uit een bestaande kanker. Een uitzaaiing is dus geen nieuwe soort kanker. 

Hoe ontstaan uitzaaiingen?

Uitzaaiingen kunnen ontstaan als cellen van een kwaadaardige tumor losraken. 

Die kankercellen kunnen via het bloed en/of de lymfe ergens anders in het lichaam terechtkomen.

Zoals we eerder hebben gezegd, kunnen tumoren bepaalde eigenschappen hebben, waardoor ze makkelijker nieuwe bloedvaten aanleggen die rondom de tumor groeien, hierdoor kunnen ze zich dus ook makkelijker uitzaaien.

Daar kunnen zij zich hechten en uitgroeien tot een nieuwe tumor. Ze ontstaan dus op een andere plek in het lichaam dan de eerste tumor. 

Waar komen de uitzaaiingen terecht?

De plaats waar uitgezaaide kankercellen terechtkomen, is niet precies te voorspellen. Wel is bekend naar welke organen of weefsels bepaalde tumoren meestal uitzaaien. Dit zijn de lever, de longen, de botten of de hersenen. 

De plaatsen waar bepaalde tumoren meestal naar uitzaaien worden bepaald door: 

1. De route. Oftewel, de weg die de lymfe of het bloed volgt vanaf de tumor. Als bijvoorbeeld dikkedarmkanker uitzaait, dan zal dat meestal naar de lever zijn. Dat komt omdat het bloed vanuit de darmen als eerste naar de lever gaat.
2. Hechting. Oftewel, hoe makkelijk kankercellen ergens hechten. In het ene orgaan hechten zij makkelijker aan andere cellen dan in een ander orgaan.

Take home message

Kanker is dus een ongeremde celgroei en wanneer het kan uitzaaien wordt er gesproken van kwaadaardige kanker.

Kanker ontstaat wanneer het DNA beschadigd raakt dat verantwoordelijk is voor onze celdeling waardoor cellen zich sneller kunnen gaan delen.

In dit artikel vertellen we meer over de verschillende behandelmethodes en hun doel.