50% van de Nederlanders van 18 jaar en ouder heeft overgewicht, maar hoeveel mensen kunnen daar niks aan doen?

Zo zijn er maar liefst tussen de 200 en 500 specifieke genen die bijdragen aan overgewicht. 

Deze genen beïnvloeden je eetlust, metabolisme, gevoel van volheid, en zelfs de manier en plaats waar vet wordt opgeslagen. 

Bovendien hebben sommige mensen meer aanleg om voedsel te gebruiken om stress te verminderen. Dus hoe vaak is overgewicht erfelijk?

Dit artikel behandelt een aantal dikmakende genen en bespreekt ook andere factoren die overgewicht kunnen beïnvloeden.

7 dikmakende genen

Hier zijn enkele van de belangrijkste genen die een rol kunnen spelen bij het veroorzaken van overgewicht, samen met een uitleg over hoe ze dat doen:

FTO-gen (Fat Mass and Obesity-associated gene). Dit is een van de bekendste genen die verband houdt met overgewicht. Het FTO-gen is betrokken bij het reguleren van de eetlust en het metabolisme. Varianten van dit gen kunnen ervoor zorgen dat mensen meer eten en minder snel verzadigd raken, wat kan leiden tot gewichtstoename.

MC4R-gen (Melanocortin 4 receptor gene). Dit gen speelt een rol bij het reguleren van de energiebalans in het lichaam. Mutaties in dit gen kunnen leiden tot een verminderd gevoel van verzadiging, waardoor mensen meer gaan eten en uiteindelijk te zwaar worden.

PPARG-gen (Peroxisome Proliferator-Activated Receptor Gamma-gen). Dit gen is betrokken bij het reguleren van de vetstofwisseling en het opslaan van vet in het lichaam. Varianten van dit gen kunnen leiden tot een verhoogde opslag van vet, wat kan bijdragen aan obesitas.

APOA2-gen (Apolipoprotein A2-gen), Dit gen is betrokken bij de stofwisseling van vetten in het lichaam. Varianten van dit gen zijn geassocieerd met een hogere BMI en een verhoogd risico op obesitas.

LEP-gen (Leptin-gen). Leptine is een hormoon dat betrokken is bij het reguleren van de eetlust en het metabolisme. Het LEP-gen codeert voor de productie van leptine. Mutaties in dit gen kunnen leiden tot een verminderde productie van leptine, wat kan leiden tot een verminderd gevoel van verzadiging en dus tot overeten.

ADIPOQ-gen (Adiponectine-gen). Adiponectine is een hormoon dat betrokken is bij het reguleren van de stofwisseling en de gevoeligheid voor insuline. Mutaties in dit gen kunnen leiden tot een verminderde productie van adiponectine, wat kan bijdragen aan insulineresistentie en gewichtstoename.

LEPR-gen (Leptin Receptor-gen). Dit gen codeert voor de receptor waaraan leptine zich bindt om zijn effecten in het lichaam uit te oefenen. Mutaties in dit gen kunnen leiden tot een verminderde gevoeligheid voor leptine, wat kan leiden tot een verminderd gevoel van verzadiging en gewichtstoename.

Het is belangrijk op te merken dat genetica slechts een van de vele factoren is die bijdragen aan overgewicht. 

Omgevingsfactoren zoals dieet, lichaamsbeweging, stressniveaus en slaappatronen spelen ook een belangrijke rol. 

Daarnaast kunnen genetische varianten op zichzelf niet altijd leiden tot overgewicht; ze kunnen de vatbaarheid ervoor verhogen in combinatie met ongunstige omgevingsfactoren. 

Overgewicht is dus een complexe aandoening waarbij genetica en omgeving op ingewikkelde manieren met elkaar interageren.

Andere belangrijke factoren die bijdragen aan overgewicht

Naast genetische aanleg, te veel eten en te weinig bewegen zijn er verschillende andere factoren die kunnen bijdragen aan overgewicht. Hier zijn enkele veelvoorkomende:

Medicatie. Sommige medicijnen, zoals bepaalde antidepressiva, antipsychotica, corticosteroïden en medicijnen tegen epilepsie, kunnen gewichtstoename als bijwerking hebben. Deze medicijnen kunnen de stofwisseling vertragen, de eetlust verhogen of het lichaam meer vet laten vasthouden.

Slaaptekort. Onvoldoende slaap kan de hormonen die de eetlust reguleren, zoals ghreline en leptine, verstoren. Dit kan leiden tot een verhoogde eetlust en een verminderd gevoel van verzadiging, waardoor mensen meer gaan eten dan nodig is en uiteindelijk aankomen.

Microbiota van de darmen. De bacteriën in onze darmen, ook wel darmmicrobiota genoemd, spelen een cruciale rol bij de spijsvertering, het metabolisme en het reguleren van het lichaamsgewicht. Verstoringen in de darmmicrobiota, bijvoorbeeld door antibiotica, een vezelarm dieet of andere factoren, kunnen de stofwisseling veranderen en bijdragen aan gewichtstoename.

Omgevingschemicaliën. Blootstelling aan bepaalde chemicaliën in de omgeving, zoals bisfenol A (BPA) en ftalaten, die vaak worden aangetroffen in plastic producten, conserveermiddelen en pesticiden, kan verband houden met gewichtstoename. Deze chemicaliën kunnen de hormoonbalans verstoren en de stofwisseling beïnvloeden.

Chronische ziekten en medicatie. Sommige chronische aandoeningen, zoals hypothyreoïdie (een traag werkende schildklier), hormonale stoornissen en polycysteus ovariumsyndroom (PCOS), kunnen gewichtstoename veroorzaken of bijdragen aan de moeilijkheid om gewicht te verliezen. Bovendien kunnen medicijnen die worden gebruikt voor de behandeling van deze aandoeningen ook gewichtstoename als bijwerking hebben.

Sociale en economische factoren. Socio-economische factoren zoals lagere sociaal-economische status, gebrek aan toegang tot gezond voedsel en veilige bewegingsmogelijkheden, en culturele normen die zwaarlijvigheid aanvaarden of zelfs aanmoedigen, kunnen allemaal bijdragen aan een hoger risico op overgewicht.

Dieetkwaliteit. Het consumeren van voedingsmiddelen die rijk zijn aan calorieën, suiker, verzadigde vetten en bewerkte ingrediënten kan bijdragen aan gewichtstoename. Een dieet met te veel fastfood, zoete drankjes, bewerkte snacks en geraffineerde koolhydraten kan de calorie-inname verhogen zonder voldoende voedingsstoffen te leveren.

Stress en emotie-eten. Stress kan leiden tot een verhoogde productie van het hormoon cortisol, dat de eetlust kan stimuleren en kan leiden tot overeten, vooral van calorierijke voedingsmiddelen. Mensen hebben vaak de neiging om te eten als reactie op negatieve emoties zoals verdriet, eenzaamheid of verveling, wat kan leiden tot ongecontroleerd eten en gewichtstoename.

Hormonale veranderingen. Hormonale veranderingen die optreden tijdens de puberteit, zwangerschap, menopauze of als gevolg van hormonale aandoeningen zoals polycysteus ovariumsyndroom (PCOS) kunnen het metabolisme beïnvloeden en het lichaamsgewicht veranderen.

Omgevingsfactoren. Omgevingsfactoren zoals het gemakkelijk beschikbaar zijn van ongezond voedsel, reclame voor calorierijke voedingsmiddelen, en een gebrek aan gezonde voedingsopties in scholen, werkplekken en gemeenschappen kunnen allemaal bijdragen aan ongezonde eetgewoonten en gewichtstoename.

Het is belangrijk om te erkennen dat overgewicht vaak het resultaat is van een combinatie van deze factoren.

Een holistische benadering die zich richt op dieet, lichaamsbeweging, stressmanagement, slaapkwaliteit, gezonde omgevingen en psychologisch welzijn kan helpen om overgewicht te voorkomen en te behandelen.

Take home message

Is overgewicht erfelijk?

Overgewicht kan erfelijk zijn, zoals blijkt uit onderzoek uitgevoerd in samenwerking met het UMC Amsterdam, Utrecht en Erasmus MC, waaruit bleek dat ongeveer 4% van de gevallen van overgewicht zeker genetisch bepaald is. 

Daarnaast hebben talloze andere onderzoeken zowel kleine als grote invloeden van genen op overgewicht geïdentificeerd, waarbij naar schatting 40% tot 70% van obesitas erfelijk is. 

De aanleg voor overgewicht varieert per persoon, met sommigen die 25% van hun aanleg erven, terwijl anderen tot 70-80% beïnvloed kunnen worden. 

Ongeveer één op de vijf kinderen met extreem overgewicht heeft erfelijke invloeden.

Hoewel van de eerder besproken 500 genen slechts enkele een aanzienlijke impact hebben op overgewicht, wijst langdurig overgewicht, aanwezigheid van zwaarlijvige ouders of familieleden, en moeite met afvallen op een sterke genetische invloed. 

Een fysiek actieve levensstijl kan deze genetische aanleg gedeeltelijk overwinnen.

Twee belangrijke aspecten moeten worden begrepen: genetische aanleg kan de vatbaarheid voor overgewicht vergroten in combinatie met ongunstige omgevingsfactoren, maar dit leidt niet altijd tot overgewicht. 

Hoewel zwaarlijvigheid vaak in families voorkomt, wordt dit vaak veroorzaakt door dezelfde eetgewoonten en leefstijl in de omgeving, waardoor het lijkt alsof genen de hoofdoorzaak zijn, terwijl dit niet altijd het geval is.

Voor meer informatie en antwoorden op veelgestelde vragen, bekijk mijn YouTube-kanaal, waar ik deze onderwerpen in 1 minuut bespreek.