Geschreven door Dirk Cornelis, BSc
Jaarlijks kiezen ongeveer 8700 Nederlanders voor euthanasie om uit hun ondraaglijk lijden verlost te worden, wat bijna 5% van alle overledenen is.
Euthanasie betekent ‘goed sterven‘ of ‘een zachte dood’ en kan al binnen 5 minuten plaatsvinden.
Maar met welke medicijnen wordt dat bereikt? Dus welke middelen worden toegediend bij euthanasie?
KORT ANTWOORD
Allereerst wordt het bewustzijn verlaagd en wordt de patiënt in coma gebracht met een barbituraat (thiopental) of propofol. Vervolgens wordt een spierverslappend middel toegediend, waardoor de ademhaling stopt en uiteindelijk ook het hart. Kortom, je krijgt eerst een snelwerkend slaapmiddel en daarna een spierverslapper, waardoor je overlijdt. Binnen slechts 10 tot 20 seconden raak je in een diepe slaap en binnen 5 à 10 minuten treedt het overlijden op. Soms kan de patiënt zelfs al overlijden na het toedienen van het slaapmiddel.
Euthanasie wordt meestal uitgevoerd met injecties via een infuus en een klein deel kiest voor een drankje. Bij een drankje zal je zelf het dodelijke medicijn drinken, soms na het innemen van medicijnen tegen misselijkheid. Als je voor een drankje kiest heet het officieel geen euthanasie meer, maar ‘hulp bij zelfdoding’.
Ten slotte wordt er ook midazolam gebruikt voor terminale sedatie, vooral bij patiënten die last hebben van symptomen die moeilijk onder controle te krijgen zijn of emotioneel onrustig zijn in hun laatste levensfase. Opvallend is dat sommige huisartsen terminale sedatie beschouwen als een alternatief voor euthanasie.
Dit artikel vertelt je welke specifieke spierontspanners precies worden gegeven, hoe euthanasie verloopt, en of morfine wordt gebruikt.
Palliatieve sedatie
Palliatieve sedatie is het opzettelijk verlagen van het bewustzijn van een patiënt in de laatste levensfase om ondraaglijk lijden te verlichten.
Het doel is niet om het leven te bekorten, maar om de patiënt comfortabel te houden. Dit onderscheidt palliatieve sedatie van euthanasie.
De richtlijn palliatieve sedatie geeft aan hoe dit zorgvuldig en medisch verantwoord moet gebeuren.
Er bestaat soms verwarring over het gebruik van morfine bij het levenseinde. Morfine is niet bedoeld om het leven te verkorten of patiënten te sederen, maar om pijn en benauwdheid te behandelen.
Snel toenemende doses morfine kunnen echter bijwerkingen veroorzaken zoals verwardheid of spiersamentrekkingen.
Het verhogen van morfine heeft geen invloed op het versnellen van het overlijden.
Richtlijn Euthanasie: Het veilig toedienen van medicijnen
In de KNMP-KNMG Richtlijn Euthanasie en hulp bij zelfdoding staat beschreven hoe artsen medicijnen veilig kunnen toedienen om een patiënt te helpen bij zelfdoding.
Bewustzijnsverlaging. Voordat de dokter een spierontspanner geeft, moet hij ervoor zorgen dat de patiënt niets meer voelt. Anders zou de patiënt misschien nog de werking van het medicijn kunnen ervaren. Dit noemen we een “adequate bewustzijnsverlaging”. De arts controleert dit door te kijken of de patiënt geen beschermende reflexen heeft en of zijn ademhaling of hartslag ernstig vertraagd zijn.
Spierontspanner. Als de bewustzijnsverlaging goed is vastgesteld, kan de arts een spierontspanner geven. Dit medicijn zorgt ervoor dat alle spieren, behalve die van het hart, helemaal verslappen. Hierdoor stopt de ademhaling en uiteindelijk ook het hart.
Specifieke spierontspanners. Rocuronium is het meest gebruikte spierontspanner in Nederland, maar er zijn ook andere goede opties zoals atracurium en cisatracurium. Het is belangrijk dat de spierontspanner altijd wordt toegediend, zelfs als de patiënt al lijkt te zijn overleden na het toedienen van andere medicijnen. Dit voorkomt dat de patiënt toch nog iets voelt.
Het hele proces kan snel gaan. Soms stopt de ademhaling of het hart zelfs direct na het toedienen van de medicijnen. De arts moet dan aanwezigen waarschuwen dat het overlijden snel kan gaan.
Verhoogde Dosering bij Euthanasie door Drankje
In ongeveer zes op de zeven gevallen zal je na het drankje binnen een half uur overlijden, vrijwel zonder complicaties.
Het grote voordeel van het drankje is dat patiënten het zelf kunnen innemen, wat het voor artsen die het uitvoeren vaak minder belastend maken.
Hoewel de richtlijnen uit 2012 geen voorkeur uitspreken voor het drankje vanwege de onvoorspelbaarheid van het overlijden, zijn er volgens de onderzoekers wel veranderingen opgetreden.
Zo wordt nu een hogere dosering gebruikt, wordt een infuus aangebracht voor extra zekerheid en krijgen patiënten een anti-braakmiddel.
Euthanasieprocedure: Van aanvraag tot nazorg
Als iemand euthanasie wil, begint het proces met het vragen aan de dokter. De dokter doorloopt zorgvuldig alle stappen met de patiënt, inclusief meerdere gesprekken.
Samen beslissen ze hoe euthanasie zal worden uitgevoerd, bijvoorbeeld met injecties of een drankje.
De dokter vult officiële papieren in en vraagt een andere dokter om de situatie te bekijken.
Dan worden definitieve afspraken gemaakt over hoe en wanneer de euthanasie zal plaatsvinden.
De apotheek bereidt de medicijnen voor, die alleen de dokter mag ophalen. Bij injecties krijgt de patiënt twee medicijnen via een infuus.
Deze zorgen ervoor dat de patiënt diep in slaap valt en stopt met ademen, waardoor hij snel overlijdt.
De injecties worden toegediend via een dun slangetje dat gewoonlijk een dag eerder door een verpleegkundige in een ader van de hand of arm wordt geplaatst.
Dit wordt gedaan om te voorkomen dat de arts op het moment van euthanasie moeite heeft om een geschikte ader te vinden of per ongeluk verkeerd prikt.
Bij een drankje drinkt de patiënt zelf het dodelijke medicijn, soms na het innemen van medicijnen tegen misselijkheid.
Na het overlijden waarschuwt de dokter de lijkschouwer. Alle benodigde formulieren worden doorgestuurd naar een commissie die controleert of alles volgens de regels is gegaan.
Als de lijkschouwer akkoord gaat, mag de dokter vertrekken en wordt de zorg overgedragen aan verpleegkundigen of de uitvaartondernemer.
Onderzoek naar Terminale Sedatie met Midazolam bij Huisartsen
In een recent onderzoek werd de praktijk van terminale sedatie met midazolam in huisartsenpraktijken onderzocht.
Het doel was om inzicht te krijgen in de omstandigheden waarin deze vorm van sedatie wordt toegepast.
Gesprekken met huisartsen in een specifieke regio leverden informatie op over 26 gevallen van terminale sedatie.
Uit de resultaten blijkt dat midazolam vaak wordt gebruikt bij patiënten met onbeheersbare symptomen of emotionele onrust in de laatste levensfase, zonder noodzakelijk een expliciet verzoek van de patiënt.
De sedatie duurde meestal niet langer dan 8 dagen.
Interessant is dat sommige huisartsen terminale sedatie beschouwen als een alternatief voor euthanasie, waarbij zelfs levensverkorting wordt nagestreefd in bepaalde gevallen.
Dit onderzoek biedt nieuwe inzichten in de praktijk van terminale sedatie met midazolam bij huisartsen, waarbij de brede toepassing ervan en de communicatie tussen arts en patiënt worden benadrukt.
Een doodswens zonder ernstige ziekte
Uit onderzoek blijkt dat ongeveer 10.000 Nederlanders van 55 jaar en ouder, zonder ernstige ziekte, een sterke wens hebben om te sterven.
Deze mensen voelen dat hun leven voltooid is, misschien omdat ze al een goed en lang leven hebben gehad, of omdat ze geen zin meer zien in het leven.
Onderzoek laat zien dat de wens om te sterven vaak samenhangt met de situatie van de oudere, en kan verminderen als die situatie verbetert, bijvoorbeeld door zinvol vrijwilligerswerk.
Take home message
Jaarlijks kiezen ongeveer 8700 Nederlanders voor euthanasie om uit hun ondraaglijk lijden verlost te worden, wat bijna 5% van alle overledenen is.
Euthanasie, wat ‘goed sterven’ of ‘een zachte dood’ betekent, kan al binnen 5 minuten plaatsvinden.
Maar welke medicijnen worden daarbij gebruikt? Dus wat wordt gegeven bij euthanasie? Met andere woorden, welke middelen worden toegediend bij euthanasie?
Allereerst wordt het bewustzijn verlaagd en de patiënt in coma gebracht met een barbituraat (thiopental) of propofol.
Daarna wordt een spierverslappend middel toegediend, waardoor de ademhaling stopt en uiteindelijk ook het hart, waarna de patiënt overlijdt.
Euthanasie wordt meestal uitgevoerd met injecties via een infuus, maar kan ook met een drankje plaatsvinden.
Bij een drankje drinkt de patiënt zelf het dodelijke medicijn, soms na het innemen van medicijnen tegen misselijkheid.
Naast euthanasie wordt ook midazolam gebruikt voor terminale sedatie, vooral bij patiënten die last hebben van onbeheersbare symptomen of emotionele onrust in hun laatste levensfase.
Sommige huisartsen beschouwen terminale sedatie zelfs als een alternatief voor euthanasie.
Voor meer informatie en antwoorden op veelgestelde vragen, bekijk mijn YouTube-kanaal.
Over Diederik
Bronnen
Brinks, A., Schonewille, A., & Beuning, K. S. (2014). Palliatieve sedatie, euthanasie en hulp bij zelfdoding. Diagnose en therapie 2015–2016, 909-927.
Van Den Noortgate, N., Vanden Berghe, J., De Lepeleire, J., Ghijsebrechts, G., Lisaerde, J., & Beyen, A. (2016). Oud en moe van dagen: Levensmoeheid bij ouderen. Tijdschrift voor Geneeskunde, 72(3), 145-157.
Behaegel, J., Vercoutere, S., & Matthys, D. (2015). Euthanasie bij psychiatrische patiënten. Tijdschrift voor geneeskunde, 71(17), 1086-1089.
Marlet, M., & van Wijck, K. (2020). Hulp bij zelfdoding als alternatief voor euthanasie. Huisarts en wetenschap, 63(2), 44-45.
Kooiman, L. (2012). Euthanasie in België en Nederland: overeenkomsten en verschillen. Pallium, 14(2), 26-27.
Hartogh, G. D. (2006). Palliatieve sedatie en euthanasie. Commentaar op een richtlijn. Tijdschrift voor Gezondheidsrecht, 30, 90-96.
KNMP-KNMG Richtlijn Euthanasie en hulp bij zelfdoding
