Natrium en kalium zijn elektrolyten die het lichaam in bepaalde gehaltes nodig heeft om normaal te functioneren en om het vocht en het bloedvolume op peil te houden. 

Je kan echter een hoge bloeddruk krijgen door te weinig kalium en te veel natrium te consumeren. Kalium komt voor in groenten, fruit, schaal- en schelpdieren, noten en zuivelproducten.

Wellicht heb je wel eens wat gelezen over elektrolytentekort en en wil je nu meer inzicht krijgen in de oorzaken en symptomen. Oftewel, wat zijn de oorzaken van natrium- en kaliumtekort bij ouderen?

De meest voorkomende oorzaken van natrium- en kaliumtekort bij ouderen zijn diureticagebruik (plaspillen) en nierfalen. Veelvoorkomende symptomen zijn hoofdpijn, vermoeidheid, slaperigheid, verwarring, prikkelbaarheid, spierzwakte, spasmen of krampen. Het natrium en kaliumgehalte kan aangevuld worden met voeding of supplementen. 

Oorzaken natriumtekort bij ouderen

Een natriumtekort (hyponatriëmie) treedt op wanneer de natriumconcentratie in je bloed abnormaal laag is. Er zijn een aantal bekende oorzaken:

  1. Diarree
  2. Diuretica (plaspillen), die de urineproductie en het verlies van natrium via de urine verhogen
  3. Nieraandoeningen
  4. Hartfalen
  5. Levercirrose (leverschade)
  6. Overmatig zweten
  7. teveel drinken
  8. Het syndroom van inadequate secretie van antidiuretisch hormoon (SIADH)
  9. Brandwonden die een groot deel van het lichaam aantasten

Symptomen van natriumtekort bij ouderen

  1. Misselijkheid en braken
  2. Hoofdpijn
  3. slaperigheid en vermoeidheid
  4. Verwarring
  5. Rusteloosheid en prikkelbaarheid
  6. Spierzwakte, spasmen of krampen
  7. Epileptische aanvallen
  8. Coma

Wat kan je doen bij een natriumtekort?

Medische behandeling. Met medicatie kunnen de symptomen van hyponatriëmie, zoals hoofdpijn, misselijkheid en epileptische aanvallen behandelt worden. Eventueel een intraveneuze natriumoplossing om het natriumgehalte in je bloed langzaam te verhogen

Voeding. Kaliumrijk fruit waaronder sinaasappels, bananen en gedroogde vruchten zonder toegevoegde suikers. Kaliumrijke groenten zijn onder andere spinazie, wortelen of broccoli en diepvriesgroenten zonder toegevoegde boter of saus.

Oorzaken van kaliumtekort bij ouderen

Een kaliumtekort (hypokaliëmie) treedt op wanneer de kaliumconcentratie in je bloed abnormaal laag is.

  1. Diuretica: Diuretica verhogen de uitscheiding van zout en water in je urine. Bepaalde diuretica kunnen bij ouderen een zeer laag kaliumgehalte veroorzaken
  2. Ondervoeding: Door ongezond voedsel of het helemaal niet eten krijgt je lichaam onvoldoende vitaminen en mineralen binnen
  3. Uitdroging: onvoldoende hydratatie kan ook leiden tot een kaliumverlies in de cellen
  4. Diarree en overmatig braken: Diarree en braken kunnen leiden tot uitdroging en een laag  kaliumgehalte. Daarnaast kan braken kaliumverlies veroorzaken via de urine. In sommige gevallen is overmatig zweten de oorzaak
  5. Alcoholgebruik (overmatig)
  6. Chronische nierziekte
  7. Diabetische ketoacidose
  8. Overmatig laxatief gebruik (laxantia) 
  9. Foliumzuurtekort
  10. Primair aldosteronisme: wanneer de bijnieren te veel aldosteron aanmaken 
  11. Bepaalde antibiotica

Symptomen van kaliumtekort bij ouderen

  1. Vermoeidheid
  2. Spierzwakte
  3. Krampen 
  4. Broze botten
  5. Misselijkheid en braken
  6. Hogere bloedsuikerspiegel
  7. Stemmingswisselingen: verwarring, depressie en grillig gedrag
  8. Zenuwaandoeningen

Wat kan je doen bij een kaliumtekort?

  1. Stop met het gebruik van diuretica/laxantia.
  2. Gebruik kaliumsparende diuretica als een diuretische behandeling nodig is, bijvoorbeeld bij ernstig hartfalen.
  3. Voeding: eet kaliumrijk voedsel waaronder avocado’s, bananen, broccoli, spinazie, muesli, kidneybonen, melk, noten, sinaasappels, pindakaas, aardappelen, pompoen, rozijnen, tomaten en tonijn.
  4. Supplementen: vraag een arts naar kaliumsupplementen die kaliumchloride en kaliumbicarbonaat bevatten. 
  5. Hartslag: in noodsituaties moet je hartslag goed in de gaten gehouden worden omdat kalium de elektrische geleiding van het hart beïnvloed.

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid natrium

Er is geen aanbevolen dagelijkse hoeveelheid voor natrium vastgesteld, maar de gezondheidsraad raadt ouderen aan om niet meer dan 6 gram zout per dag te eten.

Je hebt ongeveer 0,2 gram natrium per dag nodig, dat is 0,5 gram zout. 1.000 mg per dag wordt als veilig beschouwd, dit is ongeveer 2.5 gram zout. Amerikanen eten gemiddeld 3.400 mg natrium per dag. 

Een teveel aan natrium (hypernatriëmie) kan de volgende symptomen geven:

  1. Overmatige dorst 
  2. Extreme vermoeidheid en gebrek aan energie
  3. Verwarring 
  4. Spiertrekkingen of spasmen (in gevorderde gevallen) 

Overtollig natrium verhoogt de bloeddruk omdat het lichaam hierdoor meer vocht vasthoudt wat je hart extra belast.

Te veel natrium verhoogt het risico op een beroerte, hartfalen, botontkalking, maagkanker en nieraandoeningen. 

Aanbevolen dagelijkse hoeveelheid kalium

Ouderen moet ongeveer 3.500 – 4.700 mg kalium per dag uit de voeding halen. Bepaalde groepen hebben ten minste 4.700 mg per dag nodig

Een teveel aan kalium (hyperkaliëmie) kan de volgende symptomen geven:

  1. Misselijkheid, braken, buikpijn en diarree
  2. Pijn op de borst
  3. Hartkloppingen of hartritmestoornissen
  4. Spierzwakte of gevoelloosheid in de ledematen.

Hoewel iets teveel kalium meestal geen symptomen geeft en gemakkelijk te behandelen is, kan een ernstige onbehandelde hyperkaliëmie tot fatale hartritmestoornissen leiden.

Mensen met suikerziekte en een chronische nierziekte lopen hier meer kans op. 

Take home message 

Natrium en kalium zijn de twee belangrijkste elektrolyten in je lichaam, die samenwerken om de vochtbalans in de cellen, het bloedplasma en de extracellulaire vloeistof in stand te houden. 

Kalium bevindt zich voornamelijk in de cellen en natrium is de belangrijkste elektrolyt in de extracellulaire vloeistof.

De symptomen van een elektrolytische onbalans hangen af van de hoeveelheid en het daadwerkelijke elektrolyt. 

Als je kalium-of natriumgehalte verandert is, kan je last hebben van hoofdpijn, vermoeidheid, prikkelbaarheid, spierkrampen, zwakte of stuiptrekkingen.

Voor ouderen is het verstandig om te stoppen met het gebruik van laxantia en over te stappen op kaliumsparende diuretica als een diuretische behandeling nodig is, bijvoorbeeld bij ernstig hartfalen.

Een natrium- of kaliumtekort kan aangevuld worden met supplementen of voeding.

Over Diederik

Diederik heeft een medisch-wetenschappelijke achtergrond.

Bronnen

Viera, A. J., & Wouk, N. (2015). Potassium disorders: hypokalemia and hyperkalemia. American family physician, 92(6), 487-495.

Kengne, F. G., & Decaux, G. (2018). Hyponatremia and the brain. Kidney international reports, 3(1), 24-35.

Kumar, S., & Berl, T. (1998). Sodium. The Lancet, 352(9123), 220-228.

Karppanen, H., & Mervaala, E. (2006). Sodium intake and hypertension. Progress in cardiovascular diseases, 49(2), 59-75.

Ruusunen, M., & Puolanne, E. (2005). Reducing sodium intake from meat products. Meat science, 70(3), 531-541.

Halperin, M. L., & Kamel, K. S. (1998). Potassium. The Lancet, 352(9122), 135-140.

Aburto, N. J., Hanson, S., Gutierrez, H., Hooper, L., Elliott, P., & Cappuccio, F. P. (2013). Effect of increased potassium intake on cardiovascular risk factors and disease: systematic review and meta-analyses. Bmj, 346, f1378.